Het ov loopt op het tandvlees: verliezen en personeelstekort steken stokje voor goedkopere treinkaarten

Beeld: Beeld: Diede van Ommen

8 november 2022, 15:00

Auteur: Youri van Heumen

Het ov loopt op het tandvlees: verliezen en personeelstekort steken stokje voor goedkopere treinkaarten

Beeld: Beeld: Diede van Ommen

8 november 2022, 15:00

Auteur: Youri van Heumen

Hoe graag we het ook allemaal zouden willen, gratis treinreizen is vooralsnog geen optie. Er zijn namelijk genoeg alternatieven en “een prijsprikkel kan ons niet zomaar uit de auto krijgen”. Moeten we goedkoper ov dan maar voorgoed vergeten, of houden we hoop?

Het is een frisse herfstochtend. Na een ontspannen weekend ben je helemaal klaar voor een nieuwe week op je werk, school of stage. Met een goed gevoel check je in op het station. Je loopt door de poortjes op weg naar het perron waar je trein zou moeten staan. Je kijkt met een onheilspellend onderbuikgevoel naar de monitor waarop de reisinformatie staat weergegeven en je intuïtie blijkt te kloppen: je trein rijdt niet. Je goede zin was maar van korte duur.

Voor veel regelmatige treinreizigers is dit een herkenbare situatie. Reizigersorganisatie Rover kan het weten: in september ontving Rover 60 procent meer klachten over overvolle treinen, als treinen überhaupt op kwamen dagen. Redenen van de problemen liggen zowel op financieel niveau als bij een tekort aan personeel. Volgens de NS zullen reizigers de gevolgen daarvan tot zeker in 2023 merken.

Europese successen

Andere Europese landen lukt het wel om het ov gratis of goedkoper te maken. Zo pakte Luxemburg in het voorjaar van 2020 de primeur. De torenhoge brandstofprijzen en de hoge inflatie zetten ook andere landen aan het denken. Zo voerden ook Duitsland, Spanje en Malta soortgelijke initiatieven in.

Deze zomer experimenteerde Duitsland met het 9-euro-ticket. De reacties waren positief en daarom onderzoeken de Duitsers een mogelijk vervolg voor dit succesverhaal. Tijdens de afgelopen zomerperiode konden reizigers onbeperkt reizen in regionale bussen, treinen en trams. Sinds kort kunnen ook Spanjaarden gebruik maken van gratis maandkaarten voor korte en middellange treinreizen. Dit experiment duurt tot het einde van dit kalenderjaar. Ook op Malta is het ov sinds 1 oktober volledig gratis.

Zo zijn er dus al wat landen die experimenteren met goedkoper of gratis openbaar vervoer. De vraag blijft echter wat het effect is van die experimenten. “Laten mensen vaker de auto staan om met het ov te gaan? Of zijn het vooral mensen die al met het ov reisden?” vraagt Susan Uilenbroek, woordvoerder bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, zich af in een reactie.

Prijsverlagingen laten ons koud

Het Kennisinstituut voor Mobiliteit is bezig met een onderzoek naar deze vraag. Hierin staat centraal in hoeverre een prijsprikkel ervoor zorgt dat mensen vaker de auto laten staan en overstappen op het openbaar vervoer. In 2018 werd ook al onderzoek gedaan naar of de prijs van het ov een rol speelt bij de keuze tussen openbaar vervoer en de auto.

Oded Cats, associate-professor bij de TU Delft, stelde toen dat het goedkoper maken van het ov er niet voor zorgt dat mensen de auto laten staan. Cats houdt zich als assistent professor op de afdeling Transport en Planning bezig met transportnetwerken, beleid en reisgedrag. Cats staat nog altijd achter zijn antwoord: “Er zijn diverse studies die aantonen dat het reisgedrag van reizigers niet zo gevoelig is voor prijsverlagingen van het openbaar vervoer.”

Wie gaat dat betalen? “Wij niet”

Hoe graag we ook zouden willen, een goedkoper ov is niet zomaar geregeld. “De NS steunt alle initiatieven die het aantrekkelijker maken om met de trein te reizen”, aldus NS-woordvoerder Oscar van Elfelen. “Daarbij lopen we wel tegen twee hele belangrijke vraagstukken aan: het operationele aspect evenals het financiële kostenplaatje. Door de grote tekorten aan personeel en de schulden waarin we door de corona pandemie verzeild raakten, is de vraag wie dat gaat betalen. Spoiler alert: wij niet.”

Uilenbroek legt uit dat geld het meest heikele punt is. “Naar schatting zou gratis openbaar vervoer in heel Nederland jaarlijks ruim 4 miljard euro kosten, een inschatting die is gemaakt op basis van gemiste reizigersinkomsten. Eventuele kosten voor extra materiaal en personeelsleden zijn niet meegenomen in de berekeningen.” Volgens Uilenbroek zou het gratis maken van alleen treinkaartjes zo’n 2 miljard euro per jaar kosten.

Geen btw voor verduurzamingsprojecten

“Bovendien is er minder noodzaak om het openbaar vervoer goedkoper te maken”, zo zegt Bert van Wee, professor vervoersbeleid aan de TU Delft. Van Wee legt uit dat op veel plekken in Nederland de treinen al erg vol zitten. “Hierdoor kan het niet nog meer reizigers aan. Bovendien is voor regionaal en stedelijk vervoer de concurrentie erg sterk. Denk aan de e-bikes en de deelscooters.”

Of mensen met een deelscooter naar het werk willen reizen, is nog maar de vraag. De NS ziet meer geluk in het afschaffen van de btw op treinkaartjes. Deze bedraagt nu nog 9 procent. Maar dit afschaffen is niet gratis: volgens het ministerie van Financiën zou dit tussen de 300 en 400 miljoen euro kosten.

Van Elfelen reflecteert op deze hoge bedragen aan de hand van een eerder genomen besluit van de Europese Unie: “Afgelopen jaar maakte de Europese Unie bekend dat EU-lidstaten de ruimte zullen krijgen om het btw-percentage voor projecten in het kader van verduurzaming naar 0 procent te halen. Het openbaar vervoer valt hier natuurlijk ook onder.” Om een voorbeeld te geven: de EU staat nu ook een nultarief voor btw toe op zonnepanelen. Dit initiatief wordt gefinancierd vanuit een potje waar ieder aan bijdraagt. Vooralsnog voert het kabinet nog geen nultarief voor btw op treinkaartjes in, maar er loopt vanuit de Europese Commissie nog een onderzoek naar of de ov-sector aan de eisen voor zo’n btw-verlaging voldoet.

Auto duurder maken

Professor Cats wijst op een mogelijkheid die er wel voor kan zorgen dat automobilisten de overstap maken naar het openbaar vervoer: de auto moet duurder worden, vooral tijdens de spits en in drukke gebieden: “Er zijn namelijk maatschappelijke kosten verbonden aan het gebruik van een auto, zoals kosten voor files of de kosten voor ruimte die nodig is voor (extra) parkeerplaatsen. Voor die kosten draait een automobilist nu niet op.”

Door een extra belasting te heffen of parkeertarieven te verhogen, zullen automobilisten nogmaals nadenken wat voor hen het gunstigste vervoer is. Velen zullen dan sterker overwegen om eens wat vaker de trein te pakken. Als ‘ie dan maar rijdt.

Met medewerking van Yannick van der Heijden


lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Zoeken

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.