Lokale media staan onder forse druk. Jongere generaties lezen nauwelijks huis-aan-huisbladen en lokale omroepen verkeren financieel in zwaar weer. Toch zijn er ook mogelijkheden, mede dankzij het internet. Hoe ziet de toekomst voor lokale media anno 2022 er nu daadwerkelijk uit?
“Een lokale kwestie kon twee jaar voortsudderen, terwijl pas op het allerlaatst de aandacht er vol op werd gericht.” Zo besluit Karel Smouter, chef media bij NRC, een tweet op 17 december. De dag ervoor besloot de gemeenteraad van Zeewolde dat Facebook een datacenter op hun grond mag gaan bouwen. De Nederlandse journalistiek is stomverbaasd. Niet alleen vanwege het besluit en de nationale implicaties ervan, of omdat de burgemeester van Zeewolde de mediaberichtgeving over de kwestie als fake news bestempelde. Maar ook: was dit datacentrum in Zeewolde een blinde vlek? Waarom is hier niet eerder over geschreven?
In de eerdergenoemde tweet pleit Smouter tevens voor een eerlijke spreiding van journalisten over het land – het gros woont namelijk knus in de Randstad. Onder zijn woorden wordt verder gediscussieerd over uitgeklede lokale nieuwshttps://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.pngs en of die wel de middelen hebben om zulke prangende verhalen juist te vertellen. Het datacentrum in Zeewolde bevestigt wederom hoe belangrijk lokale journalistiek is. Het is daarom wrang dat journalisten snel de neiging hebben zich op de Randstad te richten, waardoor dus blijkbaar groot nieuws over het hoofd kan worden gezien.
In feite bestaan er drie soorten media: landelijke, regionale en lokale. Denk bij de landelijke nieuwsvoorziening aan De Volkskrant, NU.nl of NPO Radio 1. Regionale media zijn omroepen of dagbladen die zich focussen op een regio. Dat is soms een provincie, soms een gedeelte ervan. Daaronder bungelen ook nog lokale media, die nieuws brengen over een gemeente, stad, dorp of slechts een wijk. Bekende voorbeelden zijn OPEN Rotterdam, AT5 en De Orkaan – hierover later meer.
De mediapluriformiteit staat onder druk, en dat is slecht voor de democratie
Financiële malaise
Over de regionale en lokale media bestaan al jaren grote zorgen. Zo zou de regionale nieuwsvoorziening verdorren omdat zij bijna geheel in handen is van twee Vlaamse conglomeraten, DPG Media en Mediahuis. Daardoor staat de mediapluriformiteit onder druk, en dat is uiteindelijke slecht voor de democratie: regionaal nieuws wordt eenzijdiger verteld, er worden minder stemmen en perspectieven gehoord en dat zorgt ervoor dat minder diverse informatie het publieke domein bereikt. De grootste problemen zitten echter bij het lokale nieuwsaanbod, denkt mediaonderzoeker Piet Bakker. “De laag met lokale omroepen is altijd armlastig geweest. Uit een rapport van het Commissariaat voor de Media (CvdM) bleek zelfs dat dertig procent met financiële problemen kampt,” vertelt hij aan Red Pers.
De lokale nieuwsvoorziening is onder te verdelen in the usual suspects, zoals een televisie- en radio-omroep of een huis-aan-huisblad. Bakker heeft geen hoge pet op van deze lokale media, aangezien ze structureel met te weinig geld werken. Subsidies zijn volgens hem ontoereikend, waardoor er vaak geen budget is voor professioneel personeel en huis-aan-huisbladen vaak simpelweg uit lokale persberichten en reclame bestaan. Het gevolg van financiële malaise ligt voor de hand: faillissementen. De consequentie hiervan is een verdere verschraling van het lokale nieuwsaanbod – dat voorspelt ook de Mediamonitor 2021.
Enigszins cynisch, ziet Piet Bakker dit niet als een groot gemis. Huis-aan-huisbladen moeten het helemaal ontgelden. “Ik kan alleen spreken voor de huis-aan-huisbladen in mijn streek [Zaandam, red.], maar daar gaat niets verloren. Vroeger had je in Zaandam vier huis-aan-huisbladen, nu één. Ze waren allemaal even klote en tikten precies dezelfde persberichten over.”
Lokaal nieuws gaat meestal over vrij concrete thema’s die een directe invloed op iemands leven kunnen hebben
Opkomst van hyperlocals
Toch is lokaal nieuws ontegenzeggelijk een belangrijk onderdeel van een gezond mediadieet, erkent ook Bakker. Lokaal nieuws, zelfs in huis-aan-huisbladen, gaat immers meestal over vrij concrete thema’s die een directe invloed op iemands leven kunnen hebben. Denk aan de aanleg van een nieuw appartementencomplex in de buurt, een geliefd café dat de deuren sluit, een theater dat een nieuwe voorstelling aankondigt of een kleine rel op een lokale onderwijsinstelling. Allemaal onderwerpen waar je graag van op de hoogte bent, maar niet in de regionale of landelijke nieuwsvoorziening over zult lezen.
Het world wide web biedt legio mogelijkheden voor lokaal nieuws
Om lokaal nieuws weer in waardigheid te herstellen is er geld of innovatie nodig. Gezien het feit dat lokaal nieuws al jaren worstelt met zijn financiën, is het realistischer dat innovatie een doekje voor het bloeden zal bieden. Wat is dan de toekomst van de lokale nieuwsvoorziening? Het antwoord is: het internet. Het world wide web biedt legio mogelijkheden voor lokaal nieuws volgens Bakker. Zijns inziens zijn het hyperlocals die de toekomst hebben: online nieuwsplatforms die op lokaal niveau opereren.
De Orkaan, een voorbeeld van zo’n hyperlocal, werd in 2014 gesticht door Piet Bakker en richt zich op de Zaanstreek. Het medium begon als een Tumblr-blog en groeide rap. “We zagen dat mensen het lazen, reageerden en zelfs dingen instuurden. Toen hebben we Twitter en Facebook aangemaakt en zijn we overgestapt naar een WordPress-website,” memoreert Bakker. “We zitten inmiddels op ongeveer tussen de honderd- tot honderdtwintigduizend unieke bezoekers per maand en een half miljoen paginaweergaven.”
Probleembestrijding
Maar welke voordelen heeft een hyperlocal die een huis-aan-huisblad of lokale omroep niet heeft? “De drempel om een hyperlocal te beginnen is ontzettend laag,” vertelt Bakker. Een hyperlocal is de facto slechts een website: binnen een paar uur kan je de gewenste domeinnaam kiezen, sociale media aanmaken en ben je zo goed als klaar. “De opstartkosten zijn ontzettend laag. Als wij nu beginnen is overmorgen de website in de lucht. En als we over maand zeggen: ‘We vinden het niks’, dan trekken we gewoon de stekker eruit.” Dat laatste is ook direct de grootste zwakte van hyperlocals: continuïteit is slecht gewaarborgd.
Mede om die zwakte weerstand te bieden, is De Orkaan “gaan schieten op” de lokale omroeplicentie in de regio Zaanstreek, vertelt Merel Kan, Orkaan-redacteur van het eerste uur. En met succes: momenteel is de licentie in handen van RTV Zaanstreek, maar vanaf februari 2022 lijkt het erop dat De Orkaan het stokje overneemt. Door de subsidie die daarmee gepaard gaat kan de continuïteit beter worden gewaarborgd: mensen kunnen in dienst worden genomen en De Orkaan zal niet meer van slechts Bakker en Kan afhankelijk zijn.
Voor junioren
De Orkaan hoopt het probleem van desinteresse in lokaal nieuws onder jongeren bij de wortel aan te pakken. De hyperlocal heeft speciaal voor de jeugd een aftakking van zijn website gemaakt: De Orkaan Junior. Het is de bedoeling dat de nieuwsberichten op de website worden geschreven door middelbare scholieren, vertelt Merel Kan. Nieuws voor en door jongeren dus. “De Orkaan Junior wordt goed gevonden,” vertelt Kan trots. Op termijn, “na corona”, hoopt Kan dat iedere school in de Zaanstreek een https://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.png kan vormen en dat er een overkoepelende hoofdhttps://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.png kan ontstaan: zo kan De Orkaan Junior structureel nieuws voor jonge lezers bieden.
Want jong geleerd is oud gedaan, denkt Kan. Op jonge leeftijd met lokaal nieuws zoals De Orkaan Junior kennismaken kan bijdragen aan een betere band met lokale media. Kan: “Het is net zoals een soap. Als je het één keer per week kijkt denk je: ‘Wat is dit?’ Maar als je elke dag kijkt dan word je in de verhaallijnen gezogen, dan wil je weten wat er gebeurt.”
De Orkaan illustreert hoe lokaal nieuws óók kan zijn. Maar het blijft een constante strijd om geld. Omdat De Orkaan gemeentelijke subsidie zal ontvangen, betekent dat voor RTV Zaanstreek waarschijnlijk einde verhaal. En toch gloort er hoop aan de horizon: in het nieuwe coalitieakkoord wordt namelijk gesproken over extra investeringen in de lokale journalistiek. Het is nu dus de vraag wat de beloftes van kabinet Rutte IV waard zijn.
Met medewerking van Lucca de Ruiter