Met het succesvolle televisieprogramma CHANSONS!, de terugkeer van Stromae en het succesvolle songfestivalnummer Voilà van Barbara Pravi was 2021 een goed jaar voor het Franse chanson. Betekent dit de definitieve terugkomst van het chanson of is het slechts een tijdelijke opleving?

Letterlijk vertaald is chanson simpelweg het Franse woord voor lied. Maar let wel: dat betekent niet dat elk nummer met een Franse tekst ook meteen een chanson is. “Je kunt het chanson wellicht het beste vertalen als het kleinkunstlied,” vertelt zangeres Ghislaine Mommer. Samen met pianist Clemens Hoffman brengt de Limburgse chansonnière het Franse chanson ten gehore aan het Nederlandse publiek. “Het chanson is een lied waarin de boodschap heel belangrijk is en waarvan de tekst regelmatig teruggrijpt op bijvoorbeeld dichtkunst, klassieke muziek of poëzie.”

Toch is het niet alleen de tekst die het chanson onderscheidt van een alledaags popnummer, benadrukt Mommer. “De muziek is sierlijker, met langere melodielijnen en veel verschillende akkoorden, in tegenstelling tot popnummers die vaak bestaan uit vier standaardakkoorden.”

‘Chansons zijn een soort gedicht op muziek’

Een harde definitie van het chanson is lastig te geven, vindt zangeres Julie Huard. Als dochter van de Franse chansonnier Fernand Huard, houdt de Utrechtse zich al van jongs af aan bezig met Franse muziek. “Chansons zijn vaak muziekstukken met een verhaal, eigenlijk een soort gedicht op muziek,” vertelt Huard. “De stijl waarin het chanson gezongen wordt, is door de jaren heen wel veranderd. Waar het chanson klein en ingetogen begon, zie je bij bijvoorbeeld Edith Piaf dat ze het veel groter aanpakt, met een achtergrondorkest en blazers. Bij Charles Aznavour hoor je dan weer echt het jazz genre doorkomen, hij werd ook wel de Franse Sinatra genoemd.” Huard zelf geeft weer een geheel eigen draai aan het chanson. Met onder andere elektronische instrumenten giet ze Franse chansons in een modern jasje, zodat ze in deze tijd passen.

Waar volgens Ghislaine Mommer de muziek bepaalt of een lied een chanson is, lijkt het beeld dat Julie Huard heeft van het genre meer gebaseerd te zijn op tekstuele elementen. Dat verschil in mening tussen beide chansonnières wordt ook duidelijk wanneer de Belgische zanger Stromae ter sprake komt. Volgens Huard is zijn muziek een goed voorbeeld van een moderne interpretatie van het chanson. “Zijn nummers hebben een echte popsound, maar toch staat het verhaal voorop.” Mommer is razend enthousiast over de muziek van Stromae, maar of de Belgische zanger echt chansons maakt? “Als je kijkt naar zijn muzikale interpretatie vind ik dat minder bij het traditionele chanson passen. Het nummer Formidable is bijvoorbeeld heel gefragmenteerd, zonder de lange melodielijnen die voor mij zo bij het chanson passen,” legt ze uit.

Cultureel erfgoed

In Frankrijk is het chanson in ieder geval nog altijd springlevend. De geliefde artiesten die ze uitvoeren worden op handen en voeten gedragen. Toen Edith Piaf overleed in 1963 gingen tienduizenden mensen de straat op om haar de laatste eer te bewijzen. Het was, volgens Charles Aznavour, de enige keer sinds de Tweede Wereldoorlog dat het verkeer in Parijs volledig stillag. Bij het graf van Edith Piaf staan er zelfs 58 jaar na haar dood nog altijd verse bloemen.

Toen Aznavour overleed in 2018 sprak de Franse president Macron op diens staatsbegrafenis de veelzeggende woorden: “[…] En France, les poètes ne meurent jamais.” Oftewel: in Frankrijk sterven dichters nooit.

Chansons zijn voor de Franse leerling verplichte kost

Hoe groot de status van het chanson in Frankrijk is, wordt duidelijk in het programma CHANSONS! van Rob Kemps en Matthijs van Nieuwkerk. Naast het eren van overleden chansonniers en chansonnières, wordt het chanson de Franse jeugd met de paplepel ingegoten. Kemps en Van Nieuwkerk nemen een kijkje bij een schoolklas, die onder leiding van de docent een foutloos Paris s’éveille van Jacques Dutronc zingt. De vraag borrelt op of de leerlingen dit speciaal voor het programma voorbereid hebben, maar nee: dit is voor de Franse leerling verplichte kost. In Frankrijk is het chanson niet zomaar een liedje, het is cultureel erfgoed.

Herkenning is erkenning

En in Nederland dan? Het Franse lied krijgt in ieder geval de laatste tijd meer aandacht, onder andere door CHANSONS! – wegens groot succes verlengd met een tweede seizoen – ziet Julie Huard. Desondanks verwacht ze niet dat de Nederlandse hitlijsten nu plotseling vol komen te staan met de zo dromerige Franse muziek. “Muziek gaat vaak gepaard met herkenning. Chansons hoor je over het algemeen niet veel om je heen en zeker jongeren hebben hierdoor meestal geen persoonlijke band met het genre.” Helaas, vindt ze. “Die persoonlijke band is juist iets waarvoor ik met mijn muziek wil zorgen, zodat het chanson ook weer in de leefwereld van de jongere generatie komt.” En ondanks de plotselinge media-aandacht vraagt ook Ghislaine Mommer zich af of het daadwerkelijk een rage zal worden. “Er zijn natuurlijk altijd mensen die gewoon niet van het genre houden.”

Als het chanson in Nederland vaste voet aan de grond wil krijgen is het dus zaak dat meer mensen naar het Franse lied gaan luisteren. Aan keuze geen gebrek; de wereld van het chanson is uitgebreid en kent veel artiesten met verschillende stijlen. Misschien wel iets te veel om zo een-twee-drie uit te kiezen. Als nieuweling in de wereld van het chanson kan je natuurlijk altijd beginnen bij de grote namen als Edith Piaf, Charles Aznavour en Jacques Brel. Daarnaast zijn er de hedendaagse artiesten die zich aan het chanson wagen, zoals Barbara Pravi, Stromae en de in Nederland (nog) niet zo bekende Franse zangeres Zaz. Wie weet zorgen deze ‘nieuwelingen’ ervoor dat de Top 2000 over een paar jaar wel vol staat met chansons.

Met medewerking van Caïne Roland

---