Klimaatneutraal in 2050, dat is het doel dat de Europese Unie zichzelf heeft gesteld. Aardgas past op het eerste gezicht niet in dat groene toekomstplaatje. Het is namelijk, net als olie en steenkolen, een fossiele brandstof. De hoogste tijd dus om te stoppen met aardgas, toch?
Nederland gaat van het aardgas af: over minder dan dertig jaar moeten alle woningen in ons land aardgasvrij zijn. Een grote opgave, zeker als je bedenkt dat dit op 1 januari 2019 slechts gold voor 5,7 procent van de Nederlandse huishoudens. Ondertussen komt vanuit verschillende hoeken kritiek op het aardgasbeleid van de Nederlandse regering. Onder andere de methode en de snelheid waarmee Nederland van het aardgas afstapt, zorgen voor onbegrip.
In zijn satirische programma Zondag met Lubach besteedde presentator Arjen Lubach vorig jaar ruim een kwartier aan het fileren van het Nederlandse aardgasbeleid. Hij bekritiseert onder meer de trage opzet van aardgasvrije experimentwijken en benadrukt dat het beter zou zijn om te beginnen met huizen isoleren, omdat dit een grotere besparing van aardgas oplevert. Ook trekt Lubach de vervuilende status van aardgas in Nederland in twijfel, mede omdat landen als Duitsland en Australië aardgas juist als groen alternatief beschouwen.
De keuze van deze landen werpt inderdaad de vraag op hoe we naar aardgas moeten kijken. Aardgas is dan wel een fossiele brandstof, maar is relatief schoon in vergelijking met zijn fossiele broertjes. Bij de verbranding van aardgas komt maar liefst 30 procent minder CO2 vrij dan bij de verbranding van aardolie. In vergelijking met steenkool scoort aardgas zelfs nog beter: het gebruik van aardgas veroorzaakt 45 procent minder uitstoot.
‘Bij onze oosterburen wordt ongeveer een kwart van de huizen nog verwarmd op kolen of olie’
Appels met peren vergelijken
Iemand die de kritiek van Lubach op het Nederlandse aardgasbeleid niet deelt, is Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. In een lange reeks Twitterberichten legt de hoogleraar uit wat er allemaal schort aan wat hij bestempelt als de ‘aardgasfabeltjesfuik’ van Lubach. Zo noemt hij de parallel met Duitsland ‘appels met peren vergelijken’, omdat bij onze oosterburen ongeveer een kwart van de huizen nog verwarmd wordt op kolen of olie. Voor Duitsland is aardgas dus inderdaad een groener alternatief, maar omdat we in Nederland voor het verwarmen van huizen vrijwel volledig afhankelijk zijn van aardgas, gaat de vergelijking totaal niet op, betoogt Rotmans op Twitter.
Ook de kritiek die Lubach levert op het gebruik van de warmtepomp vindt de hoogleraar onterecht. Rotmans betoogt dat de warmtepomp grote ontwikkelingen doormaakt in efficiëntie, zowel in geluid als in stroomverbruik. Bovendien leidt het gebruik van een warmtepomp volgens hem wel degelijk tot significante aardgasbesparing, iets wat Lubach in zijn programma in twijfel trekt.
‘Het is juist ontzettend dom om nu te stoppen met aardgas’
Een lek aardgasbeleid
David Smeulders, hoogleraar werktuigbouwkunde aan de Technische Universiteit Eindhoven, is het oneens met Rotmans. “Het is juist ontzettend dom om nu te stoppen met aardgas,” zegt hij. Smeulders benadrukt dat aardgas een vrij schone brandstof is en dat we die hard nodig hebben in deze eerste fase van de energietransitie. Over het huidige aardgasbeleid van de Nederlandse regering is hij op zijn zachtst gezegd kritisch: “We zijn het paard achter de wagen aan het spannen,” verzucht de hoogleraar.
De Nederlandse aanpak van het aardgasvraagstuk ‘lekt’ volgens Smeulders aan allerlei kanten. Allereerst noemt hij de hoge maatschappelijke kosten van de warmtepomp, die in de toekomst voor een groot deel de gasketel moet vervangen bij het verwarmen van huizen. “De kosten per ton bespaarde CO2-uitstoot zijn aanzienlijk hoger dan bijvoorbeeld groen gas of waterstof, soms wel drie keer zo veel,” vertelt Smeulders.
Als tweede wijst hij op het beperkte vermogen van de warmtepomp ten opzichte van de gasketel, waardoor het moeilijker is om een huis goed te verwarmen. “Het verschil in vermogen is ongeveer een factor vijf. Dit verschil moet je wel eerst compenseren met isoleren en hoger rendement, anders krijg je het gewoon koud. En zelfs dan kan 40 procent van de Nederlandse huizen niet verwarmd worden door een warmtepomp, omdat ze zó tochtig zijn dat er geen redden meer aan is,” benadrukt de hoogleraar.
De notie van Rotmans dat er nog grote verbeteringen aankomen voor de warmtepomp, betwijfelt Smeulders ten zeerste. “De warmtepomp is een uitontwikkelde techniek, ik geloof niet dat die nog een revolutionaire doorbraak gaat beleven.”
‘Er werd gedacht: als we stoppen met aardgas, slaan we twee vliegen in een klap, maar dat is veel te kort door de bocht’
Beginnen met isoleren
Volgens de hoogleraar zou het beter zijn om te beginnen met huizen goed te isoleren en vervolgens gefaseerd van het aardgas af te stappen. “We zouden dan de komende 10 à 15 jaar bezig zijn met isoleren. Als dit allemaal klaar is, bespaart dat al enorm. Dan halen we de CO2-doelen van 2030 alleen al met isolatiemaatregelen. Daarna kun je pas kijken wat per geïsoleerde wijk de beste optie is om van het aardgas af te stappen. Nu zijn we met de warmtepomp aan het voorsorteren op een optie die straks wellicht achterhaald blijkt, omdat de kans bestaat dat waterstof of groen gas beter geschikt zijn voor het verwarmen van huizen dan de warmtepomp.”
Op de vraag waarom er dan toch voor is gekozen om van het aardgas af te stappen antwoordt Smeulders resoluut. “Dat komt doordat er destijds door politici een mooie kans is gezien om verduurzaming te combineren met een oplossing voor het aardbevingsleed in Groningen. Er werd gedacht: als we stoppen met aardgas, slaan we twee vliegen in een klap, maar dat is veel te kort door de bocht.”
Klimaattafels
Ook de zogenaamde ‘klimaattafels’, waarbij de regering in gesprek ging met bedrijven en maatschappelijke organisaties om sectorspecifieke oplossingen te zoeken voor de te hoge CO2– uitstoot, hebben volgens de hoogleraar verkeerd uitgepakt.
”De bedoeling van de klimaattafels was om draagvlak te creëren, maar het is verworden tot belangenbehartiging. Wat we tijdens die besprekingen gezien hebben, is dat allerlei belangengroeperingen het voortouw namen, terwijl de wetenschap aan de zijlijn stond. Als je aan een fietsenhandelaar vraagt wat de oplossing voor het klimaatprobleem is, dan antwoordt hij: ‘meer fietsen verkopen’. Wat denk je dat de verkoper van warmtepompen zal zeggen?”
Dan rest nog de vraag wat dan wel een goede vervanger voor aardgas is. Opties zijn er in ieder geval genoeg. Zo loopt in het Britse Leeds op dit moment het H21-project, waarbij huizen verwarmd worden met waterstof. Hoe dan ook is één ding zeker: Nederland heeft een duidelijk plan nodig om het aardgas-probleem aan te pakken. En als het aan David Smeulders ligt, staat isolatie bovenaan.
Met medewerking van Machteld van der Lecq