Bijna veertig jaar geleden verhuisde Koert Lindijer (68) naar Nairobi om als Afrika-correspondent aan de slag te gaan. Redacteur Jacobien van der Kleij sprak hem over de ontwikkeling van het Afrikaanse continent en de rol die jongeren daarbij spelen.
Toen Lindijer in 1983 naar de Keniaanse hoofdstad vertrok om verslag te doen voor het NRC Handelsblad en NOS Radio 1, kuierden er nog leeuwen langs zijn woning. Inmiddels is het karakter van Nairobi veranderd: het is een echte wereldstad geworden. Lindijer maakte deze en andere ontwikkelingen van dichtbij mee. Zo deed hij in Zuid-Soedan verslag van de burgeroorlog, berichtte hij over de genocide in Rwanda en was hij getuige van het geweld dat losbrak in Kenia nadat politicus Mwai Kibaki zichzelf tot president benoemde.
Wat viel je op toen je voor het eerst in Nairobi aankwam?
“Nairobi was geen dynamische, culturele of welvarende stad. Individualiteit speelde geen rol en mensen werkten om te leven en de familie te onderhouden. Van de haast van het digitale tijdperk was nog geen sprake. Zo moest ik een vaste telefoonlijn gebruiken om verslag te doen voor Radio 1.
‘De timing van de Twitter-ban was geen toeval: Buhari wist de jongere generatie zo te dwarsbomen en te verzwakken’
“Dit naar binnen gekeerde en terughoudende Nairobi is nu geheel van tafel. In de kapitalistische wereldstad vestigden zich allerlei Europese non-profit organisaties, VN-hoofdkantoren en buitenlandse investeerders. Daarnaast zijn jongeren opstandiger en kritischer geworden tegenover oudere generaties en de politieke elite. Oproepen voor opstanden zoals BeyondZeroCurruption – tegen de Keniaanse president Uhuru Kenyatta in 2018 – weten jongeren sneller en efficiënter te verspreiden door het gebruik van sociale media. De Afrikaanse jongeren gebruiken deze platforms om zich uit te spreken tegen de autoritaire regimes van hun landen.”
Is deze ontwikkeling ook in andere landen te zien?
“Ja, in Nigeria. Tussen 1990 en 2019 steeg het gebruik van internet in Nigeria van 0 procent naar 33,6 procent. Van de 212 miljoen Nigerianen is meer dan 60 procent onder de 25 jaar. Deze groep jongeren maakt het meest gebruik van Twitter om zich te mobiliseren. Toen president Mohammed Buhari het platform begin juni in de ban deed, gooide hij olie op het vuur. Een week later vond namelijk Democracy Day plaats, de dag waarop jongeren lieten weten gekant te zijn tegen slecht beleid, onzekerheid op de arbeidsmarkt en onveiligheid onder de hashtag #BuhariMustGo. De timing van de Twitter-ban was geen toeval: Buhari wist de jongere generatie zo te dwarsbomen en te verzwakken.
“Ook de Soedanese democratische revolutie tussen 2018 en 2019 met de bekende slogan, ‘Just fall, that is all’, werd vrijwel helemaal geleid door jongeren met behulp van sociale media en hashtags als #SudanUprising en #KeeyEyesonSudan.”
Welke andere maatschappelijke veranderingen merk je op anno 2021?
“Zaken die 25 jaar geleden niet voorkwamen en die in de heersende cultuur in Kenia uit den boze waren, zoals trouwen na je dertigste, als stelletje hand in hand over straat lopen en carrière maken als vrouw, zijn hedendaags de norm geworden. De nieuwe economische ontwikkelingen hebben de jeugd enorm veel kansen gegeven, wat voor een meer individualistische cultuur heeft gezorgd. Het gemeenschappelijke karakter van Kenia en respect voor ouderen is daarmee veranderd, net als het politieke landschap. Jongeren onder de 35 jaar – zij vormen 75 procent van de Keniaanse bevolking – zijn de conservatieve stand van zaken beu en staan te trappelen om de politiek in te gaan. Dat geldt voor meer landen in Afrika, zoals Soedan, Nigeria en Oeganda.”
‘Het zal nog jaren duren om tot een stabielere politieke situatie te komen waarin jongeren meer zeggenschap hebben’
Hoe verhouden deze interne veranderingen zich tot Europa?
“Ik merk dat de verhoudingen tussen Afrika en Europa de afgelopen decennia zijn veranderd, mede door de politieke veranderingen en economische groei die het Afrikaanse continent doormaakt. Landen zoals Namibië en Zuid-Afrika kunnen niet meer de schuld doorschuiven naar Europa wanneer politieke instabiliteit en maatschappelijke onrust zich voordoen. Deze landen steken steeds vaker de hand in eigen boezem en tonen meer lef dan 35 jaar terug, toen ze pas net onafhankelijk waren.
“De crux in de roerige hedendaagse politieke situaties in Afrika is de nationale identiteit. Waar ligt bijvoorbeeld de Keniaanse trots? Het koesteren van eigen nationale normen en culturele waarden, los van het koloniale verleden, is doorslaggevend voor verdere vooruitgang. Maar zoals we ook in Nederland hebben gezien tijdens de protestbewegingen in de jaren zestig: ontwikkelingsprocessen kosten tijd. Het zal voor Afrika nog jaren duren om tot een stabielere politieke situatie te komen waarin jongeren meer zeggenschap hebben.”
Waar denk je dat deze veranderingen in Afrika mee te maken hebben?
“De culturele ommekeer en groeiende individualiteit hebben alles te maken met de demografische meerderheid van jongeren en de veranderende omgangsvormen tussen generaties. Kenia probeert los te komen van een turbulent verleden dat verbonden is aan Europese afhankelijkheid en kolonisatie. Dit geldt trouwens niet alleen voor Kenia, maar voor bijna alle landen in Afrika. Het continent kan niet meer worden gezien als het afvalputje van de wereld; Afrika groeit economisch fors en maakt maatschappelijk enorme sprongen vooruit. Deze vooruitgang merken andere landen ook op: al meer dan tienduizend Chinese investeerders hebben zich inmiddels op het continent gevestigd en pompen geld in kleine en middelgrote bedrijven.
“Nairobi is in minder dan veertig jaar tijd onderdeel geworden van een internationaal financieel systeem. Dit heeft voor een toestroom van toerisme en expats gezorgd, maar ook voor een stijging in de hoeveelheid sloppenwijken. In 2050 zal Afrika 2,5 miljard inwoners tellen, wat bijna een verdubbeling is ten opzichte van het huidige aantal. De groeiende aantrekkingskracht en ontplooiing van Afrika zijn eigenlijk pas net op gang gekomen.”
Met medewerking van Machteld van der Lecq