Verheerlijkt het Tropenmuseum met Healing Power hedendaagse kwakzalverij?

Beeld: Het Tropenmuseum. Beeld: Liam McGarry.

23 oktober 2021, 15:22

Auteur: Charlie Ubbens

Verheerlijkt het Tropenmuseum met Healing Power hedendaagse kwakzalverij?

Beeld: Het Tropenmuseum. Beeld: Liam McGarry.

23 oktober 2021, 15:22

Auteur: Charlie Ubbens

Kunstredacteur Charlie Ubbens ging naar Healing Power in het Tropenmuseum in Amsterdam. Ze trof een boeiende tentoonstelling, maar ook een die wringt. Want alternatieve, onbewezen geneeswijzen zijn hip – en volgens sommigen gevaarlijk.

Turkse tortelduiven tegen wondroos en een bewustzijnsverruimend plantenmengsel: Healing Power biedt “inzicht in verschillende vormen van helende kracht en de zoektocht van de moderne mens naar balans tussen lichaam, ziel en geest.” Het Tropenmuseum doet geen uitspraak over de vraag of deze genezingspraktijken werken. Die disclaimer wrijft, zegt anesthesioloog en secretaris van de Vereniging tegen de Kwakzalverij Catherine de Jong. Want kan je van ‘genezingspraktijken’ spreken wanneer genezing onbewezen is?

Eeuwenoude holistische wereldbeelden

Healing Power is een grote tentoonstelling en zit qua ruimte prachtig in elkaar. Op de tweede verdieping van het museum hangt een serene sfeer. De zalen zijn donker. Er is veel te zien, lezen en beluisteren. Het is verder rustig in het museum, maar bij deze tentoonstelling is het opvallend druk voor een dinsdagmiddag. In Healing Power bewandel je zalen vol buidels met ‘geneeskrachtige stoffen’ en ‘magische amuletten’ en maak je kennis met eeuwenoude holistische wereldbeelden. Het Tropenmuseum neemt je mee in een wereld van spirits, sjamanen, heksen en voodoopriesters. 

Uitvergroot is het universele aspect van alternatieve behandelmethodes. Van Peru tot Noorwegen en van Sumatra tot Siberië: helende kracht en haar gebruiksvoorwerpen zijn een wereldwijd, hedendaags fenomeen. Ook Nederland blijft niet onbesproken. In de eerste zaal maak je kennis met zes alternatieve behandelaars: Coby Rijkers is heks, Daan van Kampenhout is sjamaan en Marco Hadjidakis is ceremonieleider van de Santo Daime gemeenschap in Den Haag. 

De Vereniging tegen de Kwakzalverij heeft meerdere meldingen ontvangen naar aanleiding van de tentoonstelling. Volgens Catherine de Jong kan spreken van alternatieve behandelwijzen in historisch perspectief geen kwaad. Maar het verheerlijken van hedendaagse praktijken is een kwalijke zaak: “noem het geen geneeswijze, want het geneest helemaal geen fuck!”

Een romantisch verleden

Met Healing Power speelt het Tropenmuseum in op een breder fenomeen: spiritualiteit is hot. Volgens het CBS hecht bijna een kwart van de volwassenen in 2019 evenveel waarde aan alternatieve behandelmethodes als aan reguliere geneeswijzen. Ook verzekeraars is dit niet ontgaan. Waar vraag is, is aanbod. Uit eigen onderzoek blijkt dat slechts twee van de vierentwintig grote Nederlandse zorgverzekeraars alternatieve behandelwijzen niet aanvullend verzekeren. Behandelingen als haptonomie, osteopathie en antroposofisch consult worden bijna overal aanvullend vergoed. Volgens de website van de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Artsen is die laatste gebaseerd op een visie waarin de mens zich op aarde verbindt met een lichaam en als burger van de geestelijke en de fysieke wereld zijn leven op aarde leeft.

Volgens De Jong zoeken mensen naar spirituele bewustwording om te ontsnappen aan het dagelijkse bestaan. Heimwee naar een romantisch verleden, inclusief antieke heelmethodes, zit in onze cultuur. “Hoe meer we verstedelijken, hoe meer we dwepen met de natuur.” Maar van al die yoga-snuivers, havermelkelite en spirituele yuppen is De Jong benieuwd of zij de tien meest voorkomende vogels en bomen in Amsterdam kunnen noemen: “ze kunnen nog geen eik van een beuk onderscheiden.” 

Het verspreiden van correcte informatie

De Jong zet zich met de Vereniging in om de gevaren van kwakzalverij onder de aandacht te brengen binnen de Nederlandse gezondheidszorg. Volgens De Jong kent elke Hollandse arts patiënten die schade hebben opgelopen door een alternatief behandelaar. Waar het haar daarom voornamelijk om gaat is het verspreiden van correcte informatie. Volgens De Jong faalt Het Tropenmuseum daarin: “als het om gezondheidszorg gaat moet je geen rituelen uit de oude doos verheerlijken.” 

Naar De Jongs idee dragen dergelijke tentoonstellingen bij aan het normaliseren van kwakzalverij. Volgens haar had het Tropenmuseum de geschiedenis van volksgeneeskunde beter kunnen scheiden van moderne gezondheidszorg. Een scheiding tussen die twee maakt duidelijk wat wel en niet wetenschappelijk verantwoord is, en wat dus wel en geen betrouwbare geneeswijzen zijn.

Reactie van het Tropenmuseum
“We zijn een museum over wereldculturen. De cultuur van healing power is wereldwijd voor veel mensen in het dagelijks leven van belang, naast de medische wetenschap. Het gaat over door de geschiedenis heen gemarginaliseerde en door koloniale en politieke regimes maar ook door bijvoorbeeld het christendom, vervolgde tradities. Wat we met Healing Power beogen is via objecten en kunst verhalen over dit onderwerp te laten zien. En te laten zien hoe belangrijk en serieus dit onderwerp is voor veel mensen in de wereld. Dat doen we door ze met respect in hun context te plaatsen.

Met medewerking van Jan Tourkov


lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Zoeken

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.