Al jaren klagen freelancers dat kranten hen te weinig betalen. De duopolisten, DPG Media en Mediahuis, lijken het licht te hebben gezien: veranderingen zijn op komst. Maar zijn die afdoende? In het laatste deel van dit drieluik over mediapluriformiteit zoekt redacteur Caspar van de Poel uit hoe het met freelancers op de dagbladenmarkt is gesteld.
Op 1 november 2019 deed de rechter een unieke uitspraak: DPG Media betaalde twee van haar freelancers stelselmatig te weinig. Britt van Uem, schrijvend journaliste, verdiende gemiddeld 13 cent per woord en Ruud Rogier, fotograaf, 42 euro per foto. ‘Niet billijk’ noemde de rechter DPG’s tarieven, waarna hij oordeelde dat deze met 50% omhoog moesten, naar respectievelijk 21 cent per woord en 65 euro per foto. Na de uitspraak was Rogier opgelucht en Van Uem moegestreden. De zaak kostte haar veel energie en ze is een ‘persona non grata’ geworden bij haar oude collega’s en krant, Tubantia. Dat terwijl ze simpelweg voor een rechtvaardige honorering streed.
Wat interessant is aan het vonnis van de rechter: hij benoemt expliciet de zwakke onderhandelingspositie van freelance journalisten op de dagbladenmarkt. DPG Media en Mediahuis hebben de teugels fier in handen: samen met hun hoofdhttps://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.pngs bepalen zij de freelancetarieven voor meer dan 90 procent van de kranten. Vind je dat als freelancer te weinig? Dan vinden ze eenvoudigweg een freelancer die wél voor dat tarief werkt. En stel je voor: het botert niet tussen jou, de freelancer, en de https://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.png van Haarlems Dagblad. Of erger: er ontstaat ruzie. Dan zie je niet alleen jouw perspectief om voor Haarlems Dagblad de werken verdampen, het kan van invloed zijn op jouw kansen om voor Noordhollands Dagblad te schrijven. Beide kranten zijn Mediahuis-titels. En heeft Noordhollands Dagblad wel trek in iemand die intern als querulant te boek staat?
Een fair practice code
Afdoende externe pluriformiteit – genoeg verschillende media-eigenaren – beschermt freelancers: het betekent dat zij hun werk op genoeg plekken kunnen slijten en volledig onafhankelijk kunnen opereren. Maar een freelancer die voor een krant wil werken komt in Nederland hoogstwaarschijnlijk bij twee clubs terecht: DPG of Mediahuis. Wanneer het gaat over de precaire situatie waarin freelancers zich bevinden, dan zijn deze uitgevers al snel de gebeten hond. Maar de hachelijkheid van die situatie wordt vaak overdreven, vindt Rien van Beemen, CEO bij Mediahuis Nederland: “Er wordt gedaan alsof er moderne slavernij plaatsvindt, dat we over de oren van freelancers winst maken. Dat is aperte onzin.”
Van Beemen vindt juist dat Mediahuis en DPG de afgelopen jaren stappen hebben gezet ten gunste van freelancers. En de tarieven zijn onmiskenbaar verhoogd – alleen fotografen blijven achter, blijkt uit recent onderzoek van de NVJ. DPG Media en Mediahuis, verenigd in brancheorganisatie Mediafederatie, onderhandelden hiernaast al ruim een jaar met de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) over betere freelancevoorwaarden. “Een soort fair practice code,” zegt Van Beemen. “Al vind ik die naam niets. Die impliceert dat het eerst niet fair was.”
Lisa Koetsenruijter, belangenbehartiger freelancers bij de NVJ, ziet dat anders. “Freelancers zijn een verdienmodel geworden. Ze werken keihard voor een onfatsoenlijk tarief.” Koetsenruijter is nauw betrokken bij de onderhandelingen over de fair practice code, gesprekken die volgens haar stroperig verliepen. Enkele harde eisen van de NVJ: freelancers moeten minimaal 150 procent meer verdienen dan iemand in loondienst, er moeten salarisschalen komen op basis van ervaring en freelancetarieven moeten worden geïndexeerd. Waarom moet een freelancer meer verdienen dan iemand in dienst? “Een werkende heeft een pensioenvoorziening, vakantiedagen, kan de WW in bij ontslag, krijgt bij ziekte doorbetaald en krijgt ál zijn uren uitbetaald.” En freelancers niet, plus zij maken veel niet-factureerbare uren, nodig voor reizen en de administratieve lasten.
Slechte ondernemers
Op 14 juli braken DPG en Mediahuis de gesprekken eenzijdig af en legden een eindbod op tafel. Het plan kreeg de naam ‘Werkcode voor freelance journalistiek’ en ging onmiddellijk in. Saillant: de NVJ en haar leden zijn niet akkoord en uiterst kritisch. Zo vindt de NVJ de minimumtarieven van 24 tot 28 euro niet hoog genoeg, zijn fotojournalisten niet van hun sores af en ligt het minimumtarief ver onder een recent SER-akkoord. In deze deal, die niet wettelijk is verankerd, staat dat zzp’ers minimaal 35 euro per uur dienen te ontvangen om te worden erkend als zelfstandige – en dat garandeert de werkcode bij lange na niet. Dat maakt het moeilijk om met dit plan in te stemmen zegt Koetsenruijter: “Het zou gek staan als wij akkoord gaan met tariefvoorstellen die ruim onder het SER-advies liggen.”
Het SER-advies viel niet in de smaak bij de uitgevers. Volgens DPG en Mediahuis worden freelancers te duur met een dergelijk tarief – reden genoeg voor een brandbrief. “Het SER-advies is nadrukkelijk geen minimumtarief voor freelancers, zoals de vakbond het interpreteert,” meent Remarque, directeur journalistiek bij DPG Media. “Een heleboel praktijken die nu voor uitgever en freelancer goed zijn, zouden verboden worden. Als wij meer mensen in vaste dienst moeten nemen, dan kunnen we minder mensen werk bieden. Zo is freelancen ook iets goeds.” Want vergeet niet: veel freelancers houden van hun werk, de vrijheid die het biedt en zijn gewoon tevreden over hun tarieven, vertelt Remarque.
Dat freelancers van hun vak houden is een understatement. Koetsenruijter: “Veel journalisten werken vanuit passie, dus die vinden het niet erg als ze weinig verdienen. Het zijn slechte ondernemers.” Nick Kivits, journalist en oprichter van freelancevoorwaarden.nl, herkent die houding. “Mensen die de journalistiek ingaan willen of de wereld verbeteren of the voice of the voiceless zijn. Ze willen zó graag in de journalistiek werken, dat ze akkoord gaan met te lage tarieven.” En die houding speelt uitgevers in de kaart. “Ik spreek freelancers die zeggen: ‘Ik doe goedbetaalde commerciële klussen zodat ik mijn journalistieke hobby kan bekostigen.’ Dat vind ik een hele mooie uitspraak, maar zo zou het niet moeten zijn.”
Geen gedwongen winkelnering
Philippe Remarque geeft toe: het aantal ‘zij-aan-zij-werkers’ – freelancers die bureaudiensten doen – is de laatste jaren uit de hand gelopen, “ook onder mijn hoofdredacteurschap bij de Volkskrant.” Hij en Van Beemen vertellen dat zij de afgelopen jaren geld in freelancers hebben geïnvesteerd, die kapitaalinjectie staat los van de nieuwe werkcode. Van Beemen vindt freelancers belangrijk voor de sector, en begrijpt de klachten van de beroepsgroep en hun vakbond. “Maar,” zegt hij, “tegelijkertijd is het nu eenmaal zo: ik ben ook wel eens van branche gewisseld. Het is geen gedwongen winkelnering.”
Freelance journalisten hebben in theorie geen baas, maar een opdrachtgever. Ze zijn hun eigen baas. Maar zijn ze compleet soeverein? Wat als het gerechtvaardigd is om een kritisch stuk over het de opdrachtgever te schrijven? Tara Lewis waagde het er in 2017 op: zij schreef, als DPG-freelancer, een boze column over DPG’s ‘sterfhuisbeleid’ inzake huis-aan-huiskranten. Het leidde tot een time-out van twee weken, waarna zij de eer aan zichzelf hield en opstapte. Kan kritiek uiten op het moederbedrijf als freelancer dus niet? “Binnenshuis wel,” vertelt Kivits, “Alleen gebeurt er dan vaak niets mee.” Philippe Remarque spreekt dit tegen: volgens hem kunnen freelancers wel degelijk kritisch zij op eigen opdrachtgever, “ook op DPG Media.”
Legio jonge journalisten dromen niet van het freelancebestaan. “Toen ik afstudeerde waren contracten schaars, dus ging ik maar freelancen,” vertelt Koetsenruijter. Daar merkte ze al snel dat het een harde realiteit is: “Als je niet oppast, word je gebruikt of misbruikt. En wanneer je akkoord gaat met lage tarieven, dan houd jij, bot gezegd, het systeem in stand van freelancers als verdienmodel.” Dat beaamt Kivits ook. Zijn advies voor aspiranten? Werk hard, durf nee te zeggen tegen te lage tarieven en specialiseer je – dit laatste benadrukt hij met klem. “Je moet tegenwoordig the extra mile gaan voor het vak. Heb je alleen een diploma journalistiek? Succes ermee.”
Met medewerking van Detlev Hiep