Er vallen klappen in de media

4 april 2021, 15:00

Auteur: Jonasz Dekkers

Er vallen klappen in de media

4 april 2021, 15:00

Auteur: Jonasz Dekkers

Een greep uit de krantenkoppen: ‘Een klap in het gezicht als je geen kerst hebt kunnen vieren’ en ‘Geen versoepelingen: een klap in het gezicht voor horeca-uitbaters’. In de media lijken we elkaar constant spreekwoordelijk in het gezicht te meppen. Het viel Jonasz Dekkers op. Wat zegt dat over ons, dat we termen als klappen en stompen nodig hebben om onenigheid te beschrijven?

Vorige week uitte Ahmed Aboutaleb zijn zorgen over de handhavingsbestendigheid van de avondklok na het ingaan van de zomertijd – hij noemde daarbij terloops ook de Ramadan. Die burgemeesterlijke zorgen zijn ‘een klap in het gezicht als je geen kerst hebt kunnen vieren’. Dat gezegde zette me aan het denken. Een klap in het gezicht is toch een vreemde manier van onenigheid beschrijven? Want wat betekent dat, een klap in het gezicht?

Sinds de uitbraak van de coronacrisis vliegen de klappen ons om de oren. Als je berichten in de media volgt, lijkt het wel alsof we elkaar de godganse dag en om de haverklap in het gezicht meppen. Bont en blauwe gezichten, gebroken tanden en bloedende lippen als het aan de media ligt. Tik eens ‘een klap in het gezicht’ in op google, dan zal je begrijpen wat ik bedoel.

‘Klap in mijn gezicht als mensen de maatregelen negeren’

Een greep uit de resultaten van mijn zoekopdracht op de eerste (!) googlepagina van dinsdag 23 maart: Het Brabants Dagblad: ‘Geen versoepelingen: een klap in het gezicht voor horeca-uitbaters’. Het Parool doet een interview met een IC-verpleegkundige: ‘Klap in mijn gezicht als mensen de maatregelen negeren’. De Dagelijkse Standaard meent dat het nieuws dat ondernemers hun verkregen loonsteun moeten terugbetalen ‘natuurlijk weer een klap in het gezicht van ondernemend Nederland’ is.

Maar het blijft niet bij corona gerelateerde berichten: Het vakblad C2W noemt de Turkse terugtrekking uit het verdrag van Istanboel ‘een klap in het gezicht van de Turkse vrouw’. RTL-nieuws schrijft over het beginnen met kappen van het Poolse oerbos: ‘De regering zegt hier goede redenen voor te hebben, maar voor milieuorganisaties is het een klap in hun gezicht’. In De Gelderlander over de dood van zwarte zwaan Zorro: ‘Het was alsof ik een klap in mijn gezicht kreeg toen ik werd gebeld door de Dierenambulance’. En nog een mooie variatie op het terugkerende motief: ‘En weer een stomp in de maag van al die ondernemers die hun spaargeld aan het opeten zijn’, aldus AD-columnist Linda Akkerman

Het is een raar gezegde, geen officiële in het Nederlands. Het slaat nergens op, letterlijk. De etymologie van ‘klap’ reikt terug tot het jaar 1500, toen we nog Middelnederlands spraken. Het had toen uitsluitend een letterlijke betekenis: een ‘muilpeer’, een ‘oorveeg’ of een ‘slag in het aangezicht’ krijgen. Toen werden deze termen nog niet gebruikt om de onvrede te uiten over een nieuwe maatregel van de stadhouder om een pestuitbraak in te dammen. Of over de regels omtrent een globale pandemie. In het Nederlands is een dergelijke figuurlijke betekenis pas iets van de laatste decennia. Het lijkt overgewaaid uit het Engels – a slap in the face –, waar het idioom al sinds begin 19e eeuw een figuurlijke betekenis heeft.

Is het publieke debat zo ver gepolariseerd dat het taalgebruik aanpast of helpt het taalgebruik juist om het debat verder te polariseren?

Het is beeldende taal die draait om de dynamiek tussen dader en slachtoffer. Maar waarom gebruiken we die zo graag? Willen we ons slachtoffer voelen? Moet er altijd een dader zijn? Komt het omdat het publieke debat zo ver gepolariseerd is dat het taalgebruik zich aan de scherpe randjes begint aan te passen? Of heeft het taalgebruik geholpen om het debat verder te polariseren? Ik vraag me af wat het overmatige gebruik van dat gezegde door de media doet met ons idee van het publieke debat in alle vormen en maten. Kan het kwaad, of is het onzin om hierover na te denken?

Je kan claimen dat taal niets doet: de onzinnige kant van het spectrum. Dat het taalgebruik van media geen invloed heeft op de maatschappij. Dat de manier waarop de media bericht geen effect heeft op onze perceptie hoe het gaat met de wereld. Dat het niets afdoet aan hoe we ons tot elkaar verhouden. Dat kan.

Ik neig echter naar de andere kant van het spectrum. Taalgebruik heeft wel degelijk invloed op hoe we de wereld om ons heen opvatten. “Taal stuurt onze redenering bij gebeurtenissen”, aldus taalkundige Lera Boroditsky in een TedTalk over haar eigen onderzoek. Boroditsky noemt voorbeelden van verschillen tussen talen die effect hebben op verschillen in leefwereld tussen mensen. Ik pak er eentje uit: in het Nederlands zeg je, ‘hij brak de vaas’, terwijl je bijvoorbeeld in het Spaans zegt ‘de vaas brak zichzelf’. Volgens Boroditsky zijn Spaanstaligen daardoor eerder geneigd te onthouden dat het een ongeluk was, terwijl Nederlanders onthouden wie het heeft gedaan. Taal stuurt onze perceptie.

Wat zegt het over onze verhouding tot elkaar wanneer we onenigheid uiten in termen van klappen en stompen?

Pin me er niet op vast, maar ik kan me voorstellen dat het veelvuldige gebruik van beeldende taal, zoals ‘klap in het gezicht’, effect heeft op de manier waarop we over elkaar denken, hoe we met elkaar omgaan en wat we van elkaar vinden. Een kerntaak van de media is de democratie en haar processen controleren en bewaken. Het gaat vaak over geschillen: een democratie bestaat bij gratie van onenigheid. Maar wanneer we het hebben over onenigheid tussen groepen of individuen in termen van klappen en stompen, wat zegt dat dan over onze verhouding tot elkaar?

De maatschappelijke polarisatie wordt steeds scherper, maar heeft nu ook nog eens bokshandschoenen aangedaan. Zo wordt de publieke ruimte langzamerhand een ring waar zelfs Rico en Badr niet graag in stappen.

Een dikke middelvinger: Neem even een kijkje naar de oplossing van onze hoofdredacteur Tahrim Ramdjan, die er in dit artikel voor OneWorld een ‘dikke middelvinger’ van heeft gemaakt. Net zo beeldend, net zo figuurlijk, maar minder platgeslagen en dus levendiger. Ach, het is maar een advies, dat kan je natuurlijk ook in de wind slaan.

Met medewerking van Danielle Kliwon


lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Zoeken

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.