Sinds afgelopen november zijn verschillende protestbewegingen in Frankrijk in opmars, waarbij de rol van jongeren onmiskenbaar is. Gastauteur Jacobien van der Kleij sprak met Daan Kool, voormalig correspondent voor de Volkskrant en hedendaags redacteur bij NOS, over de Franse demonstratiecultuur.
In de Franse hoofdstad marcheerden afgelopen januari duizenden jongeren in de sneeuwregen naar de Place de la Bastille, met een spandoek die de tekst ‘overal politie, gerechtigheid nergens’ en ‘noodtoestand, politiestaat, wij zullen niet stoppen met demonstreren!’ etaleerde.
In Nantes sloten partygangers van de beweging party rave zich aan bij de jongerenmobilisatie, om het buitensporige geweld bij de oudejaarsavond rave in Bretagne aan de kaak te stellen. Ze droegen spandoeken met ‘de staat molt onze levens, culturen, vrijheden’. “We komen op voor onze vrijheid van meningsuiting en onze vrijheid om te leven, te feesten,” schreeuwde een 22-jarige actievoerder in haar megafoon.
Gastauteur Jacobien van der Kleij sprak met voormalig Volkskrant-correspondent Daan Kool over de rol van jongeren in de Franse demonstratiecultuur en de loi sécurité globale, een nieuw wetsvoorstel waarbij het filmen van politieagenten bestraft wordt met https://redpers.nl/wp-content/uploads/2016/08/max-in-ny-1.jpgimaal een jaar cel en 45.000 euro boete.
Hoe kijk je terug op je tijd in Parijs?
“Het waren 2,5 jaar waarin ik gevoelsmatig opvallend veel grote actualiteiten heb meegemaakt. De demonstraties van de gele hesjes hadden een massaliteit, hevigheid en duur die zijn gelijke niet kent in Europa. Ik heb de brand in de Notre Dame meegemaakt, wat een historische en treurig nieuwsgebeurtenis was. Daarnaast lag het land maandenlang plat door een golf van protesten, demonstraties en stakingen tegen pensioenhervormingen heb ik twee maanden in een volledige lockdown gezeten, waarin je je huis nauwelijks uit mocht.”
“In die eerste lockdown zag ik dat Frankrijk ineens een hele radicale vrijheidsbeperking aan zijn burgers oplegde en dat de politieagenten die die beperking moesten handhaven daar niet rechtsstatelijk mee omgingen. Ik heb dat zelf ook meegemaakt. Ik werd op onterechte wijze een paar keer aangesproken door agenten omdat ik zogenaamd niet op een bankje mocht zitten of een baguette mocht halen. Het voelde alsof Frankrijk in een politiestaat veranderd was.”
Kan je iets meer vertellen over de noodzaak van de globale veiligheidswet?
“Waarom de wet nodig is, blijft onduidelijk. Volgens politievakbonden zorgt de wet ervoor dat het online bedreigen en lastigvallen van politieagenten wordt aangepakt. Maar dat is in de huidige wetgeving ook al strafbaar. Critici vrezen dat politieagenten de nieuwe wet gaan gebruiken om mensen die hen filmen op te pakken, ongeacht hun intentie. Dan word je 24 uur vastgehouden zonder dat er echt sprake is van een delict. De Franse politie wil op deze manier preventief pottenkijkers weghouden.”
“De context van het wetsvoorstel is niet los te zien van de gilets jaunes. Tijdens de demonstraties van de gele hesjes richtte politiegeweld zich ineens tegen witte Fransen uit de lage middenklasse die voorheen zelden te maken hadden met de politie. Ook stonden internationale camera’s en burgerjournalisten er met hun neus bij.”
“Het besef dat politieagenten hun macht soms misbruiken was nog niet mainstream in Frankrijk doorgedrongen, politiegeweld gebeurde vaak buiten het zicht of in politiecellen. Ineens werd het zichtbaar. Sindsdien kampt de Franse politie met een serieus imagoprobleem.”
Welke rol spelen jongeren in het verzet tegen dit wetsvoorstel?
“Jongeren voelen dat dit potentieel een hele gevaarlijke situatie is waarbij de staat te veel macht pakt. Zij zien ook dat het met deze wet moeilijker wordt om racistisch politiegeweld aan te tonen. Wat heel schrijnend is dat in de tijd dat het globale wetsvoorstel voorgesteld werd, er opnieuw een aantal gevallen van politiegeweld en racisme bij de politie hebben plaatsgevonden, zoals de zaak van Zecler.”
“Op 26 november 2020 werd de Martinikaanse muziekproducent Michel Zecler in Parijs aangehouden omdat hij geen mondkapje droeg. Dit escaleerde zodanig dat politieagenten Zacler in zijn eigen appartement in elkaar sloegen en racistische opmerkingen naar zijn hoofd gooiden. Eind december waren twee van de vier agenten alweer op vrije voet.”
“In diezelfde periode was er een demonstratie voor ongedocumenteerde asielzoekers op la Place de la République, waar demonstranten hardhandig in elkaar werden geslagen. En het wrange is natuurlijk, als daar geen beelden van waren, wat deze wet min of meer mogelijk maakt, dan zouden we dat niet te weten zijn gekomen. Demonstranten vragen zich dus af hoeveel Michel Zeclers er in de toekomst zijn als het niet meer gefilmd wordt.”
Zou je kunnen spreken van institutioneel racisme?
“In het samenspel met het wetsvoorstel en de massale demonstraties van Black Lives Matter, ziet Macron en een deel van zijn achterban zien wel in dat Frankrijk een institutioneel racismeprobleem heeft. Maar als ze dat heel erg aankaarten en hard aanpakken, jagen ze de agenten tegen zich in het harnas en daarmee ook rechtse partijen. En dat is electoraal gezien niet handig.”
“Bemoedigend is wel dat er niet alleen veel verzet is van jongeren tegen het wetsvoorstel, maar ook van de nationale ombudsman en NGO’s zoals Amnesty International. Als die zeggen dat deze wet de mensenrechten aan banden legt, dan neemt de regering wel een behoorlijk risico als ze deze wet toch doorvoert.”
“De druk neemt toe. Zo zijn er as we speak politiehervormingen gaande waarbij allerlei belanghebbenden, zoals wetenschappers, politicologen en politieagenten betrokken worden. Het is een soort polderen à la française.“
“Maar deze hervormingen gaan nog lang duren. De interne waakhond van de Franse politie, een instantie die misdragen van politieagenten onderzoekt, is nu onderdeel van de politie. Het is alsof de slager zijn eigen vlees keurt.”
Zou zo’n wetsvoorstel ooit in Nederland doorgevoerd kunnen worden?
“Ik denk dat wetten die de individuele burger zwakker maken tegenover een politieapparaat dat zijn macht incidenteel misbruikt, ook in Nederland doorgevoerd kunnen worden. Ik denk overigens wel dat deze specifieke wet erg Frans is, omdat Frankrijk een land is met een enorme demonstratiecultuur waarbij er bijna ieder weekend grote demonstraties zijn tegen en voor van alles. De politie ziet zich daardoor genoodzaakt om heel massaal op te treden.”
“Maar Nederland heeft, naar aanleiding van de avondklokrellen, heel ad hoc voorgesteld om de relschoppers die daar grof geweld gebruiken veel zwaarder te straffen. Dat is ook niet bepaald rechtsstatelijk, en kun je ook niet helemaal los zien van electorale overwegingen Ik zie dus zeker wel parallellen met Nederland.”
“Ook Nederland heeft in toenemende mate met demonstraties te maken. Misschien is Nederland wel veel meer een demonstratieland dan Nederlanders denken, al is de bereidheid om op straat te gaan nog niet zo hoog als in Frankrijk.”
“Mensenrechtsenbewegingen zoals de Mensenrechten Liga, vakbonden, jongeren en journalisten mobiliseren samen in een collectief #StopLoiSecuriteGlobal, omdat het Franse wetsvoorstel volgens hen ‘de strijd tegen vrijheidsberovende projecten van de regering voorzet’.
In verschillende Franse steden zijn deze tegenstanders op 16 maart de straat opgegaan, de dag waarop le Sénat de controversiële tekst herlezen heeft. De raad van Europa sprak in november al van een “enorme vrijheid van meningsuiting”. De demonstraties in Frankrijk en ook Nederland lijken nog niet op zijn einde te lopen. Zien protesteren, doet protesteren.”
Met medewerking van Vera Kurpershoek.
Jacobien van der Kleij is bachelorstudent in toegepaste taalwetenschappen (Frans, Engels, Nederlands) aan de Sorbonne in Parijs. Ze is op dit moment in Montreal voor een minor in internationale betrekkingen en gender- en vrouwenstudies. Ze hoopt in haar artikelen een internationaal perspectief te bieden op sociaal-economische en maatschappelijke gebeurtenissen zoals demonstraties voor gendergelijkheid en tegen politiegeweld.