Moeten we wel willen dat er een Elfstedentocht gereden zal worden in de 21ste eeuw? Redacteur Thijs Hoekstra onderzoekt of de tocht der tochten kan slagen in een tijdperk van sociale media, hypes en technologische innovaties.
Het is februari 2022. De coronacrisis is in de zomer van 2021 op miraculeuze wijze opgelost. Op het Binnenhof staat een standbeeld van Hugo de Jonge en het vriest al twee weken met temperaturen ver onder nul. Te Leeuwarden komen de rayonhoofden van de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden samen. In een stoffige persconferentiezaal verklaart voorzitter Wiebe Wieling dat het na 25 jaar eindelijk weer zover is: “It giet oan!”
Massale hysterie breekt uit. Iedereen met een paar schaatsen op zolder stapt de auto in en reist naar Leeuwarden, met kilometers file op de A28 tot gevolg. De NOS rapporteert dat er drie miljoen mensen in Friesland zijn. Na de start staat er langs elke sloot een ambulance om onervaren schaatsers en gepassioneerde toeschouwers uit het water te vissen en ze in thermische handdoeken te wikkelen. Een van de wakrijders is Enzo Knol, die enkele dagen later een video op Youtube plaatst genaamd: “IK RIJ DE ELFSTEDENTOCHT!!! GONE WRONG! #6471.”
Project X Friesland
Op 21 september 2012 werd er een feest georganiseerd in het Groningse dorp Haren. Het begon met een Facebook-uitnodiging voor een kleinschalige verjaardag van een meisje. Ze beging de fout om het evenement op ‘openbaar’ te zetten. Duizenden jongeren zetten zichzelf op ‘aanwezig’ en de hele nacht waren er rellen met de lokale politie, die hulp moesten inschakelen van bureaus uit naburige provincies. Dit fenomeen bleek een blijvertje te zijn: de oproepen tot de avondklokrellen van afgelopen weken verspreidden zich ook via sociale media.
In 1997 bestond Facebook nog niet. Je kan je afvragen of zich vergelijkbare taferelen als Project X of de avondklokrellen zullen voordoen bij een Elfstedentocht in het huidige medialandschap. Volgens Wiebe Wieling zouden er – als de Elfstedentocht dit jaar georganiseerd zou worden – één à anderhalf miljoen bezoekers, 25.000 deelnemers en duizenden vrijwilligers aanwezig zijn. Deze mensen staan al op ‘aanwezig’. De mythische status die de Elfstedentocht heeft gekregen door films als De Hel van ‘63 en het jaarlijkse mediacircus kan ervoor zorgen dat de hype nog groter wordt.
“Ik kan me voorstellen dat je een soort fomo – fear of missing out – van de sport gaat zien,” zegt Vincent Luyendijk, adviseur sport en innovatie. Mensen van over de hele wereld zouden er bij willen zijn. “Het rampscenario is dat het knetterdruk wordt en de toeschouwers de schaatsers van het ijs lopen om selfies te maken.”
Schaatskoorts
Terug naar het nu. In het sneeuwweekend van begin februari kreeg het Binnenhof schaatskoorts, en wij kregen de corona-editie van de Elfstedentochtdiscussie. D66-fractievoorzitter Rob Jetten trapte af: “Schaatsen op natuurijs is toch wel een beetje de nationale trots. Als we dat zonder al te veel publiek kunnen organiseren, (…) dan zou ik het heel verstandig vinden als het kabinet kijkt wat wél kan.” Niet veel later was een kamermeerderheid vóór het organiseren van de Elfstedentocht, zelfs tijdens een pandemie.
In het sneeuwweekend van begin februari kreeg het Binnenhof schaatskoorts, en wij kregen de corona-editie van de Elfstedentochtdiscussie
Maar de organisatie hield voet bij stuk. Er werd gesproken van een Friese nuchterheid. Luyendijk: “Je ziet wel dat het georganiseerd is door mensen die zich niet gek laten maken. Dat is een mooie paradox aan deze tijd. Alle talkshows willen het, politici ook en de organisatoren zeggen: ‘Alleen als het kan.’”
Van de Vereniging van De Friesche Elf Steden mogen alleen mensen met een startbewijs meedoen, en tegenwoordig moeten twee bestaande leden verklaren dat een eventueel nieuw lid de rit überhaupt kan uitrijden. Door deze nuchtere organisatie zal het met de apocalyptische scenario’s misschien toch wel meevallen.
De Nederlandse maanlanding
Aangezien het al zo lang geleden is dat de Elfstedentocht werd georganiseerd, weet niemand wat ons te wachten staat wanneer het ijs eindelijk weer dik genoeg is voor een nieuwe race. Hoe zal de samenleving – die erg is veranderd sinds de jaren negentig – invulling geven aan deze oude traditie? En waarom vinden we het evenement zo belangrijk?
Het was het allerbelangrijkste wat er kon gebeuren. De maanlanding van Nederland
De laatste keer dat de Elfstedentocht werd gereden was in 1997. De meeste jongeren van Generatie Z moesten nog geboren worden. Die generatie kent de Elfstedentocht alleen van oubollige televisieopnames en de kwellende verwachting die traditiegetrouw elke winter uitbreekt wanneer het twee dagen vriest. “Ik was tiener tijdens de rit van ‘86,” vertelt Luyendijk. “Het was het allerbelangrijkste wat er kon gebeuren. De maanlanding van Nederland.”
De Elfstedentocht is een cultureel evenement dat meer is dan een competitie. “De wedstrijdrijders vertrekken om vijf uur ‘s ochtends en zijn om twaalf uur binnen,” stelt Luyendijk, “dat is niet het belangrijkste. Het is die grote groep die er achteraan komt. Gaan die het halen? Dat is de vraag. Als de wedstrijdrijders binnen zijn begint het eigenlijk pas.”
Volgens Luyendijk maakt de schaarste de Elfstedentocht zo speciaal: “Het is bijna een economische gedachte. Je hebt de schaarste van het weer – je bent afhankelijk van de temperaturen – en er is de schaarste van de vereniging, met hun strenge selectie en https://redpers.nl/wp-content/uploads/2016/08/max-in-ny-1.jpgimale ledenaantal. Als de tocht elk jaar was en iedereen mocht meedoen was het veel minder spannend geweest.”
Of deze schaarste uiteindelijk gaat leiden tot massale hysterie – en we in 2022 op influencers kunnen vissen aan de waterkant – is nog maar de vraag. Laten we eerst kijken hoe koud het wordt.
Met medewerking van Koen de Groot.