Volgens de Nederlandse Politiebond zorgde de invoering van de avondklok voor de heftigste rellen in veertig jaar. Hoe werd deze beladen maatregel uiteindelijk toch ingevoerd? Redacteur Machteld van der Lecq dook in de archieven en zet alle stappen rondom de maatregel op een rij.
“Niemand wil een avondklok. Niemand staat erbij te juichen. Ik niet, Hugo de Jonge niet, het hele kabinet niet, niemand,” zegt minister-president Mark Rutte (VVD) tijdens de persconferentie van 20 januari. En toch is de maatregel drie dagen later een feit.
De weg naar de avondklok begon bij een advies van het Outbreak Management Team (OMT) op 28 september 2020. Hierin doet het OMT de aanbeveling om een avondklok als aanvullende coronamaatregel in te stellen. Dit advies wordt op 23 januari 2021 in praktijk gebracht, bijna vier maanden later. In andere landen wordt de avondklok eerder al ingezet. Inwoners van Antwerpen krijgen er eind juli mee te maken en ook in Duitsland wordt er tijdens de eerste golf al met de maatregel geëxperimenteerd.
Een beladen maatregel
Het concept ‘avondklok’ ligt gevoelig in Nederland. Niet alleen wordt de avondklok gezien als een maatregel die vrijheden op een ingrijpende manier inperkt, ook was de laatste keer dat deze werd ingezet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze beladenheid is een van de redenen dat het kabinet het invoeren van de avondklok wilde voorkomen, of in ieder geval zo lang mogelijk probeerde uit te stellen.
Die terughoudendheid komt duidelijk naar voren wanneer de maatregel na het advies van het OMT eind september wordt besproken in de Tweede Kamer. Alleen Pieter Heerma (CDA) durft zijn vingers aan het onderwerp te branden. Hij vraagt zich af wat er met de aanbevelingen van het OMT omtrent de avondklok moet gebeuren. Is de maatregel een reële optie wanneer de besmettingen blijven toenemen? Hoe voorzichtig Heerma het ook brengt, er blijkt weinig animo voor het overwegen van de maatregel.
Met name kamerlid Geert Wilders (PVV) toont zich een fel tegenstander van de avondklok. Als reactie op Heerma haalt hij een Volkskrant-artikel aan waarin een anoniem OMT-lid zich als volgt uitlaat over de avondklok: “In de modellen voegt het ontzettend weinig toe. Maar als je alle beetjes erbij wilt schrapen, moet je ook hiervoor kiezen.” Deze uitspraak gebruikt Wilders als munitie om de maatregel weg te zetten als ‘symboolpolitiek’.
Gevoel van urgentie
Om zijn kritiek kracht bij te zetten, dient Wilders op 4 november een motie in tegen de invoering van een avondklok. De redenen die Wilders hiervoor geeft zijn grotendeels gebaseerd op een advies dat het OMT op 3 november uitbrengt. De avondklok zou positief effect kunnen hebben op de naleving van andere corona regels. Het medisch effect van de maatregel is nog niet bewezen. Het gaat dus niet om de impact van de maatregel zelf, maar om het aanspreken van een gevoel van urgentie. De motie van Geert Wilders wordt aangenomen met 94 stemmen voor.
Op 3 november adviseert het OMT om de uitvoerbaarheid van de avondklok te laten onderzoeken. Diezelfde dag geven minister-president Mark Rutte en minister Hugo de Jonge (CDA) tijdens een persconferentie aan een avondklok te overwegen.
De adviezen van het OMT die al sinds september aan de kant worden geschoven, blijken toch wel uitvoerbaar te zijn
Groepsvorming onder jongeren
Gedurende een langere periode blijft het nagenoeg stil rondom de maatregel. Deze stilte wordt doorbroken als het OMT op 11 januari met een nieuw advies komt. Hierin wordt gesteld dat “de twintigers […] een katalysator achter de tweede golf [waren]” en dat een mogelijke oplossing hiervoor een avondklok zou zijn. Een oplossing die al in meerdere landen om ons heen is aangewend om groepsvorming onder jongeren tegen te gaan.
Het OMT-advies blijkt het laatste zetje dat nodig was om de avondklok als een reële mogelijkheid te beschouwen. Tijdens de persconferentie van 12 januari kondigt Rutte aan dat het OMT gevraagd wordt een spoedadvies op te stellen over de eventuele invoering van een avondklok. Dat het OMT dit al maanden geleden adviseerde, wordt niet benoemd.
Beperkt bewijs
Net als in november, toen de motie van Wilders met een ruime meerderheid werd aangenomen, is er in januari zeer beperkt wetenschappelijk bewijs waaruit blijkt dat de avondklok effectief is. De reden hiervan is dat de maatregel veelal wordt ingezet als onderdeel van een groter pakket aan maatregelen. Hierdoor is het lastig te zien wat de effecten van de avondklok precies zullen zijn. De voordelen van een avondklok worden daarom voornamelijk gezocht in het toenemende gevoel van urgentie en de invloed daarvan op het naleven van de maatregelen.
Het spoedadvies dat het OMT op 19 januari geeft, komt dan ook hierop neer: we weten niet wat de avondklok precies gaat doen, maar mensen gaan zich waarschijnlijk wel beter aan de coronamaatregelen houden. Dit blijkt voldoende. De maatregel wordt op 23 januari van kracht.
Na maanden politiek gesteggel wordt de avondklok uiteindelijk binnen twee weken ingevoerd. De adviezen van het OMT die al sinds september aan de kant worden geschoven, blijken toch wel uitvoerbaar te zijn. Zoals inmiddels bekend, blijft het daar niet bij. Na de eerste proefperiode tot en met 9 februari wordt besloten om de maatregel te verlengen tot minimaal 2 maart. Het ziet er dus naar uit dat we voorlopig nog niet van de avondklok af zijn.
Met medewerking van Sezen Moeliker.