Waarom een strenge migrantenaanpak werkt voor de Deense sociaaldemocraten, maar niet voor de PvdA

Beeld: Illustratie: Josien Beekers

6 februari 2021, 10:45

Auteur: Max van Geuns

De Deense sociaaldemocraten omarmden een anti-immigratiebeleid en kwamen hiermee in 2019 aan de macht, volledig tegen de Europese trend in. Kopenhagen-correspondent Max van Geuns ging met verschillende experts op zoek naar het antwoord op de vraag: zou de Deense ‘succesformule’ ook werken voor kersvers PvdA-leider Lilianne Ploumen?

Denemarken kwam de afgelopen jaren geregeld in het nieuws, met name wanneer weer een nieuwe verharding van het immigratie- en integratiebeleid plaatsvond. Zo werden twee jaar geleden ‘getto’s’ aangewezen, waarin je dubbel zo zwaar gestraft kunt worden bij een misdrijf. Voorwaarde is dat de wijk voor meer dan de helft bestaat uit bewoners met een niet-westerse migratieachtergrond. Daarnaast moet de wijk aan twee van de volgende vier criteria voldoen: veel werkloosheid, een hoog aantal criminelen, een laag opleidingsniveau en een laag inkomen.

De Deense regering sprak recent nog haar ambitie uit om voortaan geen enkele asielzoeker meer op te nemen

Daar houdt het niet op. Bij aankomst in Denemarken moeten asielzoekers hun juwelen en een deel van hun vermogen aan de Deense staat afstaan. Asielzoekende echtparen werden een tijd lang ook van elkaar gescheiden als één van hen jonger was dan 18 jaar (dit kon dan weer niet door de beugel; hierover loopt momenteel een ‘impeachment-proces’ tegen de toenmalige minister van immigratie). Kinderen mogen niet naar een lagere school als ze niet vloeiend Deens spreken. Migrantenvrouwen verliezen al hun uitkeringen, wanneer ze niet fulltime werken. Pas als een immigrant acht jaar in Denemarken woont en daarvan zeven jaar heeft gewerkt, komt diegene in aanmerking voor een volledige bijstandsuitkering. Sinds dit jaar moet een niet-westerse partner bij gezinshereniging meer dan 14.000 euro betalen voor de verblijfsvergunning, bijna een verdubbeling van het bedrag dat van toepassing was vóór 2018. En de Deense regering sprak recent nog haar ambitie uit om voortaan geen enkele asielzoeker meer op te nemen.

Niet de Deense PVV, maar de Deense PvdA regeert

Als je niet beter zou weten, zie je de Deense regering misschien voor je als een club van populisten, nationalisten en conservatieven. Het tegenovergestelde is waar: het minderheidskabinet van Mette Frederiksen, bestaat louter uit bewindslieden van Socialdemokratiet, een zusterpartij van de Nederlandse Partij van de Arbeid. De minister die dit strenge immigratie- en integratiebeleid sindsdien uitvoert, is ook niet wat je zou verwachten: Mattias Tesfaye, zelf de zoon van een Ethiopische vluchteling.

Socialdemokratiet-leider Mette Frederiksen. Beeld: Wikimedia Commons.

Socialdemokratiet werd bij de Deense parlementsverkiezingen van 2019 de grootste partij, met 25,9 procent van de stemmen. Dat is op zich al opvallend, aangezien de meeste sociaaldemocraten in Europa het afgelopen decennium juist harde klappen te verduren kregen. Hoe hebben de Deense sociaaldemocraten gewonnen met dit strikte immigratie- en integratiebeleid? En met het oog op onze Tweede Kamerverkiezingen: zou deze ‘succesformule’ ook werken voor Lilianne Ploumen en haar PvdA

Systematische kansberekening van Frederiksen

De belangrijkste reden voor het succes van Frederiksen is het politieke systeem waarin haar partij opereert. Net als in Nederland heb je in Denemarken een flink aantal partijen, al zijn het er door de kiesdrempel van twee procent wel iets minder dan hier. Op links bestaat bijvoorbeeld een equivalent van de SP, GroenLinks en D66. Aan de rechterkant heb je de Deense VVD en een soort PVV. Religieuze partijen bestaan er in principe niet, maar een soort CDA heb je er wel. De crux zit hem in het belangrijkste verschil met Nederlandse coalitievorming: door ‘blokpolitiek’ weet je in Denemarken al vóór de verkiezingsuitslag welke partijen er in een kabinet komen, als die genoeg zetels halen.

Dat zit zo: het rode blok bestaat uit de sociaaldemocraten en alle partijen die hen steunen (doorgaans de Deense equivalenten van SP, GroenLinks en D66), het blauwe blok zijn de liberalen en hun medestanders (de Deense equivalenten van PVV en CDA). Het blok dat meer dan de helft van de Deense kiezers achter zich weet te scharen, vormt de regering (al dan niet in een gedoogconstructie, wat nu het geval is).

Kristina Krake. Eigen Beeld.

Deze blokpolitiek kan het succes van Frederiksen deels verklaren, omdat de winst van haar partij niet zozeer voor de wisseling van de regering heeft gezorgd. Sterker nog, Socialdemokratiet verloor een procentpunt. De winst van het rode blok kwam vooral doordat de andere linkse partijen flink zijn gegroeid. Hun gewonnen zetels kwamen vooral van de Dansk Folkeparti (DF), de Deense PVV, die van 21 naar 9 procent van de stemmen zakte. De verklaring voor deze politieke verschuiving is dat veel DF-stemmers, naar schatting zo’n 12 procent, overstapten naar de sociaaldemocraten vanwege hun strikte migrantenbeleid. Veel sociaaldemocraten, die zich niet konden vinden in de nieuwe koers van de partij, stapten op hun beurt over naar de linksere partijen. Het nettoresultaat is dat het rode blok als geheel groeide, terwijl het blauwe blok zetels kwijtraakte.

“Het was pure kansberekening van de sociaaldemocraten,” zegt Kristina Krake, docent Scandinavische Studies aan de Universiteit van Amsterdam. “Het verlies van stemmen aan de andere linkse partijen maakte niet uit: het rode blok groeide en daardoor kon Frederiksen het premierschap overnemen. Haar draai was vooral strategisch, om aan de macht te komen.”

Invloed van de populisten op de sociaaldemocraten

Heidi Vad Jønsson. Eigen beeld.

Het politieke bloksysteem en de berekenende strategie zijn niet de enige redenen voor het restrictieve beleid van de Deense sociaaldemocraten. De Deense geschiedenis speelt ook een rol. Volgens Heidi Vad Jønsson, universitair hoofddocent welzijnsgeschiedenis aan de Universiteit van Zuid-Denemarken, is immigratie een jong onderwerp in de Deense politiek. Pas in de jaren tachtig stelden de partijen hun standpunten vast: de linkse partijen waren pro-immigratie, de sociaaldemocraten focusten zich meer op integratie en de rechtse partijen stonden een restrictief beleid voor. Vooral het geluid van DF was een stuk minder politiek correct en werd door links, inclusief de sociaaldemocraten, afgedaan als racistisch.

In 2006 kwam volgens Jønsson echter de grote U-turn van de Deense sociaaldemocraten, enkele jaren nadat het populistische DF voor het eerst toetrad tot het blauwe blok. Dit trok het volledige Deense immigratiedebat en -beleid naar rechts, “De sociaaldemocraten moesten hier wel aan meedoen, om DF voortaan uit de regering te houden,” legt Jønsson uit. “Zonder afscheid te nemen van hun humane integratiebeleid uit de jaren tachtig en negentig, kon het rode blok niet meer aan de macht komen.” Bovendien was een deel van de nieuwe DF-stemmers van oorsprong klassieke arbeiders, die voorheen altijd op de sociaaldemocraten stemden; de sociaaldemocraten probeerden hen dus terug te winnen, door meer richting DF op te schuiven.

Wat moet Ploumen doen?

Rune Stubager. Beeld: Ashraf Rachid.

In Denemarken bracht een streng migrantenbeleid de sociaaldemocraten terug naar het centrum van de macht. Zou een ‘Deense aanpak’ ook een oplossing kunnen zijn voor de PvdA? Op het eerste gezicht lijkt Lilianne Ploumen, die bekendstaat als progressief en activistisch, niet de partijleider die gekozen is om een nieuwe, restrictieve immigratiekoers te varen. Als nieuwe lijsttrekker van de PvdA is het bovendien onwaarschijnlijk dat ze nog gaat afwijken van het verkiezingsprogramma. Des te meer reden om haar een ‘Deense spiegel’ voor te houden, nu het nog niet te laat is. Belangrijk hierbij is vooral het verschil tussen het Deense en Nederlandse politieke systeem: de blokpolitiek en bijbehorende coalitievorming was een grote voorwaarde voor het succes van Frederiksen en haar partij, zeggen zowel Krake als Jønsson.

Solidariteit met alle werkenden zou voorop moeten staan, niet alleen met de witte arbeiders.

In Nederland zou het anders uitpakken, benadrukt ook Rune Stubager, professor politicologie aan de Universiteit van Aarhus: “In Denemarken hebben de linksere partijen niet veel keus dan meegaan met het restrictieve beleid van de sociaaldemocraten. Het alternatief is een nóg restrictiever beleid van het blauwe blok, met de liberalen en populisten.” Anderzijds zou het Stubager verbazen als het electoraat in Nederland erg verschilt met dat van Denemarken, wat volgens hem zou betekenen dat ook bij ons veel PVV-stemmers klassieke arbeiders zijn. Traditioneel gezien zouden die vroeger op de PvdA hebben gestemd, redeneert hij, en kunnen hier dus veel stemmen worden teruggewonnen als Ploumen voor een restrictiever immigratiebeleid kiest. “Maar dan houd je dus wel het risico, dat de andere linkse partijen ook groeien doordat de progressievere PvdA-stemmers overlopen.”

Leo Lucassen. Eigen beeld.

Leo Lucassen, hoogleraar sociale geschiedenis te Leiden en directeur van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG), vindt het ‘welvaartschauvinisme’ van de Deense sociaaldemocraten maar niks. “Ze schermen ten onrechte met hoe ze de kiezers hebben teruggewonnen en daarbij maken ze twee grote denkfouten,” begint Lucassen zijn betoog. “Ten eerste hebben de groenen en sociaal-liberalen meer stemmen gewonnen in Denemarken, met het tegenovergestelde verhaal. Ten tweede moeten ze er juist voor zorgen dat arbeidsmigranten niet worden uitgebuit. Solidariteit met alle werkenden zou voorop moeten staan, niet alleen met de witte arbeiders.” Het Deense verhaal past volgens Lucassen dan ook niet bij de sociaaldemocratische ideologie: “Het zou niet alleen moeten gaan om het aantrekken van stemmen. Stel, je zet in het verkiezingsprogramma dat alle joden en moslims het land uit moeten en je wint daar stemmen mee. Doe je dat dan?”

Kortom: op dit moment werkt het restrictieve immigratie- en integratiebeleid voor de Socialdemokratiet van Mette Frederiksen. Het bracht het rode blok aan de macht en het hield de populisten uit de regering. Maar het rode blok in Denemarken is verdeelder dan ooit, en het is nog maar de vraag of het strenge beleid geen race to the bottom is die de Deense sociaaldemocraten nog aan parten gaat spelen. Ploumen kan dus beter nog even de kat uit de boom kijken en de PvdA voorlopig in het immigratiespoor houden van de andere linkse partijen in Nederland.

Met medewerking van Koen de Groot

Hoe doet Denemarken het?
Denemarken staat vaak bovenaan de lijstjes. Volgens het World Happiness Report zijn de Denen het op één na gelukkigste volk ter wereld en sinds 2017 heeft het land van Lego de hoogste levenskwaliteit (aldus de Quality of Life Index). Daarnaast staat Denemarken in de top-10 landen van onderwijs, opvoeding, vrouwen, moderniteit, ondernemerschap, hoofdkantoren, transparantie en duurzaam leven, concludeert U.S. News. Max van Geuns studeert milieueconomie in Kopenhagen en stelt als correspondent de proef op de som in een serie: hebben de Denen het daadwerkelijk het beste voor elkaar, wat kunnen wij van hen leren en doet Nederland sommige dingen zelf misschien juist beter? Lees het eerste stuk over het stikstof-dilemma, het tweede stuk over studiefinanciering en het derde stuk over het coronabeleid.


lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.