Waar blijft het anticonceptiemiddel voor mannen? In een eerdere column peinsde columnist Sezen Moeliker al over dit lastige onderwerp. In dit tweede artikel duikt zij dieper in de materie en spreekt zij een aantal mannen over het onderwerp.
De afgelopen weken keek de wereld verbluft mee met Pfizer, dat binnen een jaar een schijnbaar werkend vaccin voor corona op de markt lijkt te gaan brengen. De medische wetenschap blijkt alles in huis te hebben om het onmogelijke mogelijk te maken. Hoe is het mogelijk dat er na ongeveer vijftig jaar onderzoek nog steeds geen anticonceptie voor mannen op de markt is?
Uit een onderzoek van Rutgers kenniscentrum seksualiteit blijkt dat driekwart van de jongvolwassenen (18-30 jaar) vindt dat mannen en vrouwen beide even verantwoordelijk zijn voor anticonceptie. De praktijk is doorgaans anders. Uit Rutgers’ onderzoek Seksuele Gezondheid uit 2017 blijkt namelijk dat van alle anticonceptiegebruikers 14 procent man en 86 procent vrouw is.
Dit leidt op verschillende vlakken tot een ongelijkwaardige situatie, bijvoorbeeld wat betreft de verdeling in kosten. Sinds anticonceptie tijdens een bezuinigingsronde in 2011 voor vrouwen boven de 21 uit het basispakket gehaald is, zijn het namelijk vooral vrouwen die hiervoor opdraaien. Om deze reden overhandigden burgerbeweging DeGoedeZaak en vrouwenrechtenorganisatie Bureau Clara Wichmann op 14 februari 2020 een dagvaarding voor de Staat om gratis toegang tot anticonceptie af te dwingen. Maar niet alleen de kosten zijn ongelijk verdeeld.
Anticonceptie als abstract concept
“Wat voor anticonceptie ik gebruikt heb? Niks,” vertelt historicus Jos (64). “Ik heb geprofiteerd van het bestaan van het spiraaltje en van de pil, of het weleens helemaal zonder gedaan, of niet gevraagd. De verantwoordelijkheid van anticonceptie lag altijd bij de vrouw. Ik keek weleens op het nachtkastje of die strip er lag en ik lette weleens op of ze hem nam, maar ik vroeg er nooit naar.”
Voor filosofiestudent Taco (24) is anticonceptie niet iets waar hij doorgaans over nadenkt. “Ik denk dat ik er een beetje onverschillig over ben omdat je als man minder risico loopt. Het kind komt niet in jouw lichaam terecht. Dat is niet eerlijk, maar wel de realiteit.”
Bij theatermaker Karel (31) is het vroeger op school bij seksuele voorlichting weleens over de pil gegaan. “Maar toen heb ik volgens mij niet opgelet. Het blijft altijd een soort abstract ding, anticonceptie. Dat komt waarschijnlijk doordat ik man ben en het mij daardoor minder boeit. Maar ik probeer de verantwoordelijkheid wel gedeeld te maken. Ik heb bijvoorbeeld best vaak tegen mijn vriendin gezegd dat ze misschien maar eens moest stoppen met de pil.”
“Eens in de zoveel jaar lees ik ergens dat er een pil voor mannen komt, maar vervolgens hoor je er niks meer over,” zegt Taco. “Hoe dat zit weet ik niet.” Karel weet dat je als man een condoom kunt gebruiken en je kunt laten steriliseren. “Volgens mij zijn dat de enige opties.”
Farmaceuten willen er zeker van zijn dat er een markt is voor hun product. Mannen ervaren immers geen directe lichamelijke gevolgen van een zwangerschap.
Miljoenen zaadcellen tegenhouden
Volgens Ineke van der Vlugt, programmamanager anticonceptie bij Rutgers, werden er niet lang nadat de pil op de markt kwam al pogingen ondernomen om een anticonceptiemiddel voor mannen te ontwikkelen. “Maar anno 2020 zijn de onderzoeken nog steeds niet in een vergevorderd stadium. Er zijn inmiddels al honderden combinaties uitgeprobeerd. Elke keer bleek weer dat ze niet snel genoeg werkten of niet geschikt waren bij alle mannen, of dat er bijwerkingen optraden en dat mannen daarom afhaakten.”
“Medisch gezien is het een ingewikkelde zaak,” legt Van der Vlugt uit, “een man produceert per seconde duizenden zaadcellen. Dus moet je je voorstellen wat er allemaal vrijkomt bij één ejaculatie. Dat zijn miljoenen zaadcellen. Hoe ga je dat tegen?”
“Daarnaast is het ongelofelijk kostbaar en tijdrovend om een anticonceptiemethode op de markt brengen. Sommige methoden worden eerst getest op dieren. Dan moet er nog gekeken worden of het veilig, betrouwbaar en effectief is. Dat zijn complexe onderzoeken en grote investeringen. En dat betekent dat farmaceuten er heil in moeten zien.”
Farmaceuten willen er zeker van zijn dat er een markt is voor hun product. Mannen ervaren immers geen directe lichamelijke gevolgen van een zwangerschap. “Aan de ene kant is de vraag hoe groot de betrokkenheid van mannen is om daadwerkelijk anticonceptie te gebruiken. Aan de andere kant moeten ze ook in staat zijn om verantwoordelijk met de middelen om te gaan. In verschillende proeven is gebleken dat mannen na een paar weken al niet meer in staat waren om dagelijks een pil te slikken.”
Hormonen
Daarnaast is het gebruik van hormonen voor mannen volgens Van der Vlugt een ingewikkeld punt. “Mannen zijn vaak bang dat ze daardoor niet meer opgewonden raken, dat ze niet meer vruchtbaar zijn, dat hun libido achteruit gaat, en dat hun mannelijkheid daarmee wordt aangetast.”
“Als het m’n leven niet verpest, zou ik de pil best willen uitproberen,” zegt Taco hierover. “Ik zou alleen niet hormonaal willen zijn. Er zijn vrouwen die door de pil last hebben van verdrietige of manische gevoelens. Ik vind het fijn om m’n eigen emoties te hebben. Ik zou geen pil willen die daarmee fuckt.”
“Ik zou het mooi vinden als we het kunnen afwisselen,” zegt Karel, “ik het ene jaar, en het andere jaar mijn vriendin. Niet om het gelijk te krijgen, maar puur zodat je lichaam dan niet went aan een stof of een hormoon.” Karel hoort steeds vaker dat vrouwen stoppen met het gebruik van hormonale anticonceptie. “Als vrouwen ermee stoppen, moeten mannen dan wel hormonen slikken? Ergens sta ik niet achter dat we van alles in ons lichaam stoppen wat er niet in hoort. Ik zou wel angst hebben voor bijwerkingen, het is en blijft iets onnatuurlijks.”
“Als er destijds zo’n pilletje was geweest, dan had ik er wel over nagedacht,” zegt Jos. “Ik had niet meteen nee gezegd. Maar dan zou het zo moeten zijn dat je er überhaupt over sprak. Wij spraken helemaal niet met elkaar over anticonceptie. De vrouwen met wie ik ben geweest, die regelden dat zelf.”
“In mijn tijd was de pil een cadeau voor de vrouw. Er wordt ook wel gezegd dat emancipatie in Nederland met de pil begonnen is.”
Verandering van mentaliteit
Taco vindt het typerend dat het palet zo ongelijk verdeeld is. “Ik zou het heel logisch vinden dat dat weer een vorm van onderdrukking is.” Daar is een verschil in generationeel denken te herkennen. “In mijn tijd was de pil een cadeau voor de vrouw,” vertelt Jos. “Er wordt ook wel gezegd dat emancipatie in Nederland met de pil begonnen is. Maar je zou ook kunnen zeggen dat het de houding van mannen die ze toch al graag hadden, versterkt heeft. Namelijk die van, ‘ja schat dat is jouw probleem, en niet de mijne’.”
Volgens Van der Vlugt is er eerst een mentaliteitsverandering noodzakelijk voordat er iets op de markt zal komen. “We hebben te lang in een cultuur gezeten waarin het als vanzelfsprekend werd gezien dat vrouwen hiervoor zorgen. Het is wel dertig jaar van je vruchtbare leven dat je als vrouw in kosten en in bijwerkingen de lasten draagt. Ik denk dat de roep onder vrouwen groter moet worden als het gaat om een meer gedeelde verantwoordelijkheid én dat er een mannenbeweging nodig is.”
Karel ziet het wel voor zich dat hij over een paar jaar een anticonceptiemiddel gebruikt. Maar een voorloper zal hij niet zijn. “Ik zie mezelf niet nu al onderzoek doen of een pionier zijn, daar is het niet urgent genoeg voor. Het moet eerst maar op de markt komen.”
Jos betwijfelt of er iets van terecht komt als we afhankelijk zijn van de goede wil van farmaceuten. “Het vereist al een hele andere relatie tussen man en vrouw om hier überhaupt verandering in te kunnen brengen. Namelijk dat het niet meer vanzelfsprekend is dat dingen gaan zoals ze gaan, en dat de man toch wel de macht heeft.”
Een weeffout
Femke Zeven, projectleider van de campagne Gratis Anticonceptie bij Bureau Clara Wichmann, denkt dat het bevorderlijk zou zijn voor gendergelijkheid als er ook anticonceptie voor mannen op de markt komt. “Mannen zouden zich meer bewust worden van hun rol in het kind-maak proces als ze de kans krijgen om daar meer verantwoordelijkheid in te nemen. Het zou nieuwe gesprekken opleveren waarin het minder vanzelfsprekend is wie de lasten draagt. Dat zou kunnen leiden tot meer begrip. Als mannen met soortgelijke vragen komen te zitten, kan er uiteindelijk een meer gelijkwaardige situatie ontstaan.”
“Ik acht het niet ondenkbaar dat er een duiveltje in mij zit door de machtsverhouding waarin we zijn opgegroeid,” zegt Jos. “Dat dat ergens nog doorwerkt in mijn houding over anticonceptie: namelijk dat het in wezen niet mijn probleem is. Die weeffout is er bij veel mannen van mijn generatie ingegroeid. Het is voor mij ook heel moeilijk om er vanaf te komen. Pas nu je dit vraagt realiseer ik mij dat die weeffout misschien nog wel dieper zit dan ik dacht.”
Jos is benieuwd wat de generatie jonge mannen van nu gaat doen. “Het is een moeilijke kwestie. Ik denk dat het gevoel van verantwoordelijkheid pas komt als er daadwerkelijk een beroep op je wordt gedaan.”
“Als anticonceptie voor mannen genormaliseerd zou worden, zou ik het 50/50 doen,” zegt Karel. “Maar voor nu vind ik het wel echt de taak van de man om zich te laten steriliseren na de kinderwens. Puur uit compensatie voor al die jaren met een kruik op de bank, de bevalling en de emotie wisselingen die de hormonen teweeg hebben gebracht. Als we iets kunnen doen, dan tenminste nog dat.”
Met medewerking van Emma Verbree.