Redacteur Thijs Hoekstra ervaart theater niet meer hetzelfde als vóór de corona-crisis. Hij gaat in gesprek met jonge theatermakers en vraagt hen naar het effect van de pandemie op hun kunstenaarschap.
Op mijn laptopscherm zegt een timer dat de voorstelling over dertig seconden gaat beginnen. Het is de eerste keer dat ik een videoregistratie van een toneelstuk bekijk. De acteurs spelen goed, de teksten zijn top, toch klopt er iets niet. Ik kan de associatie met de videobeelden van mijn groep acht-musical maar moeilijk van me afzetten. Nu de maatregelen weer zijn aangescherpt, sluiten veel theaters hun deuren. Het is niet rendabel om voor https://redpers.nl/wp-content/uploads/2016/08/max-in-ny-1.jpgimaal dertig mensen in een ruimte te spelen. Maar het alternatief – de online videoregistratie – voelt voor mij gewoon verkeerd, alsof ik buiten de ervaring sta.
Theaterrecensent voor NRC Ron Rijghard schrijft in zijn column dat dit gevoel al snel wordt afgeschilderd als “zweverige metafysica”. Hij stelt echter dat er op een scherm genoeg overblijft om van te genieten, dingen als subtiel spel, prikkelende tekst en visuele vondsten. Ik denk dat hij onderschat in hoeverre hij door zijn kennis als criticus dit soort aspecten kan onderscheiden. Voor de meer casual theaterliefhebber is dit anders. Voor mij is het sociale aspect van theater, de fysieke locatie en de vrienden met wie ik er heen ga, een cruciaal onderdeel. In een zaal zijn emoties overdraagbaar, omdat mensen kuddedieren zijn. Ik merk bijvoorbeeld dat ik harder lach om een comedian wanneer ik met andere mensen in een zaal zit, dan wanneer ik in mijn eentje zijn Netflix-special kijk.
Theatermaken in 2020
Wat is het effect van de pandemie op het maakproces van jonge theatermakers? Vinden zij juist nieuwe inspiratie in de rust van een lockdown, of komen ze niet aan het maken toe door de grote onzekerheid?
Theater is bij uitstek de kunstvorm waar je kan ervaren dat je niet alleen bent, maar daarvoor moet je wel samen kunnen komen
“Inmiddels heb ik me wel aangepast,” zegt Rikkert van Huisstede (27), artistiek leider van BOYS WON’T BE BOYS, een kwetsbare voorstelling over mannelijkheid (zie foto). “Wat er nog het meeste is veranderd, is dat ik nu meer een privéleven heb. Eerst stond mijn dagelijks leven vaak in dienst van mijn werk. Nu is de afwas doen niet meer een moment om mijn tekst te oefenen, maar iets wat op zichzelf kan staan.”
Merel Pauw (25), lid van hiphop-theatercollectief DIEHELEDING, vindt de gemixte signalen van de overheid vervelend. “In Duitsland hebben ze gewoon gezegd: een jaar lang geen theater, we gaan alles uitstellen. Daar is het natuurlijk ook veel beter gefinancierd, maar het gaat om de zekerheid. In Nederland zijn theatermakers zich de hele tijd aan het aanpassen aan nieuwe richtlijnen; zo kom je eigenlijk niet meer toe aan kunst maken. Sommige gezelschappen zitten al op hun vijftiende herstart.”
Voor sommige theatermakers kwam de lockdown echter als een geschenk uit de hemel. Regisseur Anna Verkouteren Jansen (28) was net begonnen aan een concept over stilte en rust in de natuur. “Klusjes werden afgezegd, dat was natuurlijk niet relaxed, maar tegelijk heb ik als creatieve zelfstandige ineens een basisinkomen gekregen in de vorm van de Tozo-regeling, waardoor ik de complete ruimte heb gekregen om kunst te kunnen maken zonder randvoorwaarden.”
De fragiliteit van theater
“Door de pandemie is goed voelbaar hoe fragiel het theater eigenlijk is,” aldus Sara de Monchy (26), regisseur bij STIP theaterproducties. “Het staat of valt bij mensen die bij elkaar zijn. Als er geen publiek is, kan theater eigenlijk niet echt bestaan.”
De grootste kracht van theater, is tegelijk z’n grootste zwakte
Bij theater word je met een groep mensen in een ruimte opgesloten en kijk je naar iets wat voor je ogen gebeurt. Dit maakt het ook zo’n intense ervaring. Zo’n soort gijzeling van het publiek kan soms ook heel onprettig zijn, omdat je niet zomaar kan weglopen. Ook al beginnen de performers ongemakkelijke gespreken te voeren met mensen in de zaal, of bestaat het eerste half uur van de voorstelling alleen maar uit rare geluiden, je moet je er als publiek maar aan overgeven. Het loslaten van die controle kan ook heel bevrijdend zijn. Het is high-risk, high-reward. Maar door de coronacrisis wordt duidelijk: de grootste kracht van theater, is dus tegelijk z’n grootste zwakte.
Het is pijnlijk als je theater vergelijkt met andere sectoren in de cultuurindustrie, zoals film of musea, die veel pragmatischer kunnen zijn in hun oplossingen. Bij literatuur heb je zelfs helemaal geen andere mensen nodig om de kunstvorm in zijn volledigheid te ervaren. Met theater zijn tientallen mensen nodig om een enkele voorstelling tot stand te laten komen.
“Theater is het ritueel dat we missen,” zegt Verkouteren Jansen. “We hebben geen kerken meer in onze gemeenschappen, en in de huidige tijd kan je geen extatische momenten beleven met je vrienden in de kroeg. Theater is bij uitstek de kunstvorm waar je kan ervaren dat je niet alleen bent, maar daarvoor moet je wel samen kunnen komen.
“Ondanks alles voelen we veel urgentie om onze verhalen te delen,” zegt Van Huisstede. “Wij hebben hier als theatermakers ook wel een rol in te spelen, want wij weten als geen ander het belang van deze ontmoeting tussen mensen. Door corona zitten mensen veel meer in hun eigen bubbel en zijn we vooral omringd door mensen die we toch al kennen. Theatermakers moeten zich niet laten omscholen; we moeten nieuwe manieren vinden hoe we in de huidige wereld die ontmoetingen toch kunnen laten plaatsvinden.”
Met medewerking van Roos Post.