Zwaarwichtig, gericht op de binnenwereld en zonder ironie: het zijn zomaar wat stereotypen over de millennialschrijver. Maar kloppen deze stereotypen ook? Redacteur Jelle Holtzapffel ging in gesprek met Thomas de Veen (1986), zelf millennial en literair recensent voor NRC Handelsblad.
Om te beginnen: kunnen we wel spreken van dé millennialschrijver? Is het een homogene groep?
de Veen: “Clubjesvorming in de literatuur zie ik wel meer als iets van vroeger. Dan heb ik het over een groep met een gedeelde literatuuropvatting die echt wil laten zien: wij gaan de literatuur bestormen. Vaak zijn dat toch ook maar frames en manieren waarop die groepen zich presenteren. Voor mij blijven de individuele boeken van de verschillende auteurs het belangrijkste. Zeker nu zijn schrijvers heel erg bezig met het ontwikkelen van hun eigen oeuvre. De millennialschrijvers zijn eigenlijk meer een thematische groep dan dat ze een gedeelde literatuuropvatting hebben. De thema’s zijn gerelateerd aan de generatie en van die generatie kun je natuurlijk ook weer betwijfelen hoe homogeen die is.”
En als je toch een aantal gemeenschappelijke kenmerken zou moeten noemen?
“Dan zou ik deze generatie omschrijven als zoekend, post-ironisch en zelfbewust. Met name het zelfbewuste zie je bij de millennialschrijver: hij ziet in dat zijn eigen perspectief problematisch is, dat daarmee ook niet de hele werkelijkheid kan worden gevangen. Ik denk zelf wel eens dat veel millennials gevormd zijn door Harry Potter. De crux van dat verhaal is dat goed en kwaad wel bestaan, maar dat heel veel mensen zich daar ergens tussenin begeven, waarbij ze andere motieven en achtergronden blijken te hebben dan je in eerste instantie denkt. Ik denk dat het mijn wereldbeeld in ieder geval gevormd heeft dus ik kan me niet voorstellen dat ik de enige ben.”
Herken jij jezelf als recensent ook in dat beeld van de millennial?
“Ik denk dat het zelfbewuste en zoekende er bij mij wel in zit, dat ik mijn oordeel niet op wil leggen maar eerder mijn opvatting wil delen. Ik vind het ook veel interessanter om over literatuur in gesprek te zijn, dan om er een laatste oordeel over te hebben. Die eigenschappen kunnen net zo onbewust in mijn werk terugkomen als bij de millennialschrijvers in hun boeken.”
Juist op dat zelfbewuste is gedurende de coronacrisis veel kritiek gekomen: millennials zijn vooral met zichzelf bezig, ook in de literatuur.
“Ik vind dat dus wel meevallen, er zijn juist veel romans van deze generatie te noemen die helemaal niet zo op zichzelf gericht zijn. Dan denk ik bijvoorbeeld aan Boy van Wytske Versteeg en Welkom in het Rijk der Zieken van Hannah Bervoets, beiden duidelijk geëngageerde romans. Wel is het zo dat het engagement zich bij jongere auteurs nog moet ontwikkelen. Wie debuteert is in eerste instantie bezig een boek te schrijven, ik bedoel: dat afgerond te krijgen, geen geringe prestatie. Daarnaast moet je zorgen dat je duidelijk een eigen stem naar voren brengt, waarmee je je plek verovert binnen de literatuur. Als je die eigen stem eenmaal hebt, dan kun je ook weer verder en is er dus ruimte om je te richten op de buitenwereld. Zeker bij jonge schrijvers van nu, zie ik dat ze vrij snel doorgaan met kijken naar wat er buiten hen gebeurt. Dan kan het nog wel zo zijn dat het uitgangspunt dicht bij de schrijver en zijn ervaring zelf ligt, maar dat is ook wel een oprechte manier om iets te vertellen.”
Ik denk dat millennials onderwerpen als seksisme en racisme heel bewust willen behandelen.
Het kan ook een minpunt zijn om iets vanuit jezelf te vertellen, jonge schrijvers kunnen nog niet de meest doorleefde verhalen vertellen.
“Authenticiteit en doorleefdheid blijven altijd een suggestie, dat is het mooie spel van de literatuur dat je dat ook kunt fingeren met woorden en door je in te leven in een ander personage. Juist het spel daarvan leveren de interessante, op autobiografie gebaseerde, verhalen op. Niña Weijers bijvoorbeeld, die is echt bezig met de suggestie van authenticiteit wekken, terwijl ze het daar eigenlijk niet over heeft. Ik denk ook aan het boek Aantekeningen over het verplaatsen van obelisken van Arjen van Veelen, dat wekt natuurlijk de indruk dat het erg autobiografisch is, maar er zit genoeg buitenwereld in om het buiten het domein van het autobiografische te plaatsen. Het geeft ook een beeld van de omgeving, de wereld om hem heen.”
Journalisten vragen wel meteen wat er waar is aan het verhaal en wat niet, daarmee komt er minder ruimte voor de fictie.
“Voor een deel vind ik dat ook wel een goede vraag, juist de vervorming van de werkelijkheid maakt de goede literatuur, anders hoefde je er geen roman over te maken. Op basis van het onderscheid tussen feit en fictie kunnen we dus een oordeel vormen over de kwaliteit van de roman. Toch ben ik uiteindelijk met name geïnteresseerd in de roman op zich en niet zozeer in wat ‘echt’ is en wat niet.”
Zijn er ook onderwerpen waar millennials voorzichtiger mee zijn?
“Ja dat denk ik wel, onderwerpen als seksisme en racisme spelen natuurlijk heel erg in deze tijd. Ik denk dat de millennialschrijver die onderwerpen heel bewust wil behandelen. Als je iets seksistisch schrijft op een niet-ironische of niet-zelfbewuste manier dan vinden we dat achterhaald. Dat zie je overigens ook bij iets oudere schrijvers. De personages die je in Grand Hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer en in De rat van Amsterdam van Pieter Waterdrinker tegenkomt, kun je ook niet echt woke noemen. Op die manier stellen ze ‘politieke correctheid’ ook aan de orde. Als zulke personages worden opgevoerd, moeten we ervan uitgaan dat de schrijver daar iets mee wil zeggen. Dat is wel iets van deze tijd.”
Welke thema’s gaan we bij de volgende generatie zien?
“Ik denk dat de thema’s bij de volgende generatie nog gevarieerder zullen zijn. We zien nu al veel schrijvers met een veelzijdige achtergrond, dus echt niet alleen meer de autochtone Nederlander. Het is ook een fenomeen in de maatschappij: diversiteit, mensen met een minder homogene achtergrond. Dat ga je dan vanzelf terugzien in literatuur.”