Mindfulness is dé manier om rust in je hoofd te krijgen. Maar de druk om iedere dag te oefenen brengt weer nieuwe stress met zich mee. Redacteur Anna Wester sprak drie afvalligen, en iemand die het wel gelukt is om mindful te worden.
Er is een groeiende belangstelling voor mindfulness, zowel in de klinische praktijk als in de privésferen. Mindfulness wordt als veelbelovende behandelmethode voor diverse klinische beelden gezien. Daarnaast zou het ook een potentieel levensverbeterende vaardigheid zijn voor particulieren. Zo zou mindfulness leiden tot bewuster leven, een verminderde stresservaring, en meer ontspanning en balans in je leven.
Maar is dat wel waar? Op het moment dat je besloten hebt je leven te beteren door een mindfulnesstraining te doen, loop je eigenlijk meteen al tegen een probleem aan. Er is namelijk door de toenemende populariteit een gigantisch aanbod aan mindfulnesstrainingen ontwikkeld. De een koopt een boek, de ander doet een cursus bij een psycholoog, weer een ander gaat twee weken op stilteretraite of gebruikt een app. Er is zo veel keuze, dat je er bijna stress van zou krijgen.
Elke dag
Daarnaast word je vaardig in mindfulness door uitgebreid te oefenen. De meeste coaches adviseren dat je dagelijks bezig bent met mindfulnessoefeningen. Zo zijn er boeken met dagelijkse opdrachten, of krijg je elk etmaal een notificatie op je telefoon met een waarschuwing dat je je opdracht nog niet gedaan hebt. Voor mensen met een al veel te volle agenda is dit best een beproeving.
En welk van deze methodes werkt nou eigenlijk echt? Op de websites worden alle verschillende versies van mindfulness verkocht als de weg tot verlichting, maar werken al deze vormen echt even goed? Ik vroeg het aan verschillende mensen die een vorm van mindfulness hebben gepoogd te beoefenen, en sprak met een professional over al hun ervaringen.
Streng commitment
Mathilde van Rijsewijk (22) is net afgestudeerd en probeerde mindfulness door een cursus te volgen en door de app Headspace te gebruiken.
De vereiste om een streak op te bouwen neemt veel druk met zich mee
“Ik heb verschillende manieren van mindfulness geprobeerd. Ik ben begonnen met het volgen van wat lessen in het buurthuis. Dit waren meditatielessen. Vervolgens ben ik zelf mindfulness gaan beoefenen aan de hand van de app Headspace. Toen ik bezig was met mindfulness voelde ik me veel rustiger. Ik was minder snel van slag van dingen die er in mijn omgeving gebeurden, en kon deze dingen makkelijker loslaten. Het zorgde ervoor dat ik minder in mijn hoofd was. De lessen in het buurthuis waren prettig, ze creëerden wat sfeer en zorgden ervoor dat ik met regelmaat oefende. Ook de app hield de regelmaat er goed in. Je bouwt een streak op door elke dag te oefenen. Op een gegeven moment raakte ik deze streak kwijt, en daarmee geleidelijk ook de drive om mindfulness te oefenen. De principes van mindfulness blijven mij bij, maar het strenge commitment van mindfulness is lastig. Ik zou daarom het gebruik van een dergelijke app niet direct aanraden. De vereiste om een streak op te bouwen neemt veel druk met zich mee, waardoor ik ook weer een soort stress kreeg. Dat gaat wel erg tegen het idee van mindfulness in. Daarnaast betaal je ook nog eens zo’n 60 euro voor het gebruiken van de app.”
Ook Kelly van Leeuwen (23) heeft mindfulness na enkele tijd opgegeven. Ook zij gaf gedurende haar tussenjaar mindfulness een kans door een app te gebruiken.
“Ik heb mindfulness geprobeerd nadat ik geënthousiasmeerd was door een workshop. Nadat ik een boekje had gelezen, maar de opdrachten uit het boekje niet gedaan had, besloot ik het via een app te proberen. Ik had de mindfulnessapp van de VGZ gedownload. Deze was gratis. Aan het begin waren er wat korte oefeningen, die waren op zich wel te doen. Maar zodra de oefeningen meer van mijn tijd vroegen, liet ik het zitten. Dat duurt me toch te lang.”
Net als Mathilde voelde het moeten doen van oefeningen als een tegenstrijdigheid: “Je moet oefenen, dus je gaat die oefeningen geforceerd in je dag proppen. Wellicht zou het werken als je een vast moment op de dag hebt om de oefeningen te doen. Dan wordt het wellicht meer een gewoonte. Nu is het net een spelletje op je telefoon; je moet het even afmaken, anders ga je af.”
Zo gewoon als tandenpoetsen
Jan Huiskes (24) is masterstudent artificial intelligence. Hij heeft een compleet andere ervaring met meditatie. Hij mediteert na veel oefening nu twee uur per dag. “Ik heb heel veel vormen van meditatie beoefend, zoals concentratiemeditatie en vipassana-meditatie (wat gelijkenissen heeft met mindfulness). Ook ben ik naar retraites geweest, waarbij wij 10 dagen lang in stilte mediteren.” In tegenstelling tot Mathilde en Kelly beoefent Jan zijn meditatie niet aan de hand van een app: “Ik heb een leraar die mij les geeft in het mediteren. Samen met hem kijk ik wat het beste bij mij past.”
Het mediteren heeft Jan veel positiefs gebracht: “Ik heb veel geleerd over mij maar ook over de geest zelf. Doordat ik daarover meer leer, wordt ook mijn leven positiever. Het beoefenen van de meditaties is een leerproces dat het leven beter maakt. Een voorbeeld hiervan is dat ik eigenlijk nooit meer negatieve gedachtes heb over mezelf, en geen vrees. Dat is vroeger wel anders geweest. Dit komt omdat gedachtes niet zo serieus genomen meer worden in mijn hoofd en doordat de volheid van het leven mij duidelijker is geworden. Wat ik hiermee bedoel is dat ik alles kan waarderen, waaronder ook meer negatieve emoties.”
Jan geeft wel toe dat het niet altijd over rozen gaat: “Ik heb een tijdje slaapproblemen gehad door het mediteren. In het westen wordt mindfulness gegeven als stressverlichting. Vaak creëren mensen daarmee een gevoel van ontspanning. Maar er is nog meer dan alleen dat. Als je jezelf verder ontwikkelt in het mediteren, dan kan er een hyperactivatie van het zenuwstelsel ontwikkelen, waarbij er heel veel energie vrij komt in je lichaam. Hierdoor slaap je niet (goed) en worden je nachten korter. Daarnaast slaap je in een actieve toestand, waardoor je ook lucide dromen kunt krijgen. Dit was niet zo fijn, maar het verdween wel vanzelf weer. Het is bekend als bijwerking bij de meditatie-beoefenaar.”
Ook herkent Jan de druk van het moeten oefenen: “Zeker in het begin kan de druk om te moeten blijven oefenen onderdeel van het proces zijn. Dat heb ik ook wel ervaren. Maar dat heb ik nu niet meer. Voor mij is het mediteren net zo vanzelfsprekend geworden als tandenpoetsen.
We zijn resultaatgericht
Al met al lijkt het erop dat mindfulness niet in alle gevallen werkzaam is. Mindfulness is niet iets wat wij van nature gewend zijn. Het is een vaardigheid, een nieuwe visie op het leven, die men aan dient te leren. De doorslaggevende factor voor het al dan niet succesvol zijn in het verkrijgen van deze vaardigheid lijkt commitment te zijn. Hierin lijkt het alles of niets te zijn. Om hier meer inzicht in te krijgen sprak ik met Kristiaan de Vaate, mindfulnesstrainer en coach bij het Centrum voor Mindfulness in Amsterdam. Kristiaan geeft normaliter een 8-weekse Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) cursus, en coacht daarnaast mindfulness en meditatie–beoefenaars. Ik vroeg hem eerst naar zijn mening omtrent alle verschillende vormen van mindfulness.
“Ik denk dat het heel lastig is om hetzelfde uit een boek of een app te halen als uit een cursus. Het is toch anders. Op het moment dat je bijvoorbeeld in Headspace je streak verliest, zoals bij Mathilde, of je de motivatie verliest om langere oefeningen, zoals in het geval van Kelly, dan is het makkelijk om op te geven. Tijdens de mindfulness cursus besteden we juist aandacht aan deze gevoelens en gedachten. We staan er bij stil en kijken hoe het voelt om gewoon weer opnieuw te starten met oefenen. Vaak gaat dit dan eigenlijk weer goed.”
Mindfulness wordt tegengewerkt door onze cultuur, onze maatschappij en onze biologie
Ik geef aan dat ik zelf vind dat er wat tegenstrijdigheid zit tussen het “moeten oefenen” bij bijvoorbeeld een app als Headspace en de gedachtegang van mindfulness. De Vaate stemt hiermee in.
“Het is inderdaad tegenstrijdig met het idee van mindfulness dat je aldoor maar moet blijven oefenen. Het idee van mindfulness is het creëren van een ontspannen en open houding, waarbij je niet hoeft te streven. Dit is uiteraard lastig voor ons als westerlingen, gezien wij gewend zijn dat alles een doel heeft. Wij zijn eigenlijk heel resultaatgericht.”
Ik vroeg me af in hoeverre het voor ons als westerlingen, met ons resultaatgerichte gedachtengoed en onze kapitalistische samenleving, mogelijk is om mindful te worden.
“Dat is inderdaad lastig. Ik denk dat het wel kan, maar het zal ongetwijfeld lastig zijn. Mindfulness wordt tegengewerkt door onze cultuur, onze maatschappij en onze biologie. Ons stresssysteem is er natuurlijk op ingericht om te reageren op situaties. In het verleden is het heel effectief geweest. Nu werkt het ons echter vaak tegen. Met name in werksituaties bijvoorbeeld is het oude stresssysteem niet meer functioneel. ”
Hoe kunnen we dan toch de mindfulnessvaardigheid ontwikkelen en hoe houden we onszelf gemotiveerd? Het lijkt erop dat het gebruik van een app nuttig kan zijn om een klein momentje van rust en ontspanning te creëren in ieders dagelijks leven. Helaas blijft het wel van korte duur, want het is moeilijk om het oefenen vol te houden. Daarentegen lijkt het in de arm nemen van een mindfulness- of meditatiecoach vaker succesvol. Zij nemen de tijd om juist ook de motivatie onder de loep te nemen, en creëren samen met de mindfulness-beoefenaars een passend oefenprogramma. De Vaate benadrukt ook hoe zwaar het is om zelf te doen: “Mindfulness vraagt veel motivatie en discipline. Je moet het wel echt blijven doen. Het is moeilijk een balans te vinden tussen het moeten oefenen en het behouden van een mindful houding. Wellicht is een challenge bij ons westerlingen toch nodig. Maar het is en blijft lastig.”