Gas: het onzichtbare wapen van Rusland

30 januari 2020, 13:36

Auteur: Melanie Seuren

Gas: het onzichtbare wapen van Rusland

30 januari 2020, 13:36

Auteur: Melanie Seuren

Redacteur Melanie Seuren gaat in Oekraïne op zoek naar antwoorden over aardgaspijplijn Nord Stream 2. Wat gebeurt er met Oekraïne nu Rusland haar aardgas rechtstreeks naar Europa kan sluizen? En wat betekent dat voor Europa?

Dashava is een typisch Oekraïens dorpje in het Westen van het land, dat uit ongeveer één straat bestaat. Het is een winderige woensdagmiddag en er zijn weinig mensen buiten. De personen die buiten staan, maken een praatje bij het kleine stalletje waar brood verkocht wordt. Veel bewoners hier werken in de ondergrondse gasopslag – één van de grootste van het land – een paar kilometer verderop. De geschiedenis van Oekraïne en aardgas is er eentje waar de Oekraïners trots op zijn. Jarenlang verdienden ze erg goed aan het transport van Russisch gas. Maar dat is de laatste jaren niet meer vanzelfsprekend, mede door een deal tussen Rusland en ‘het westen’ over de gastransport. Dat vinden ze hier natuurlijk geen goed plan, en dat is precies de reden dat ik hier ben.

Op straat in Dashava is het rustig: de meeste mensen zijn aan het werk in de gasopslag op het moment dat ik het dorp bezoek

Nord Stream

Afgelopen jaar nog verdiende Oekraïne 3 miljard dollar aan het transport van Russisch gas richting West-Europa. Dat is 8 procent van de totale begroting van het land. De Nord Stream 2 is een nieuwe pijplijn waardoor Russisch aardgas straks direct via de Baltische Zee richting Duitsland stroomt. Dat is slecht nieuws voor Oekraïne: het dreigt te worden overgeslagen. Decennialang vervoerde Oekraïne het grootste deel van het gas waarmee Rusland  Europa voorzag, maar dat zal binnenkort verleden tijd zijn. De Nord Stream 2 heeft niet alleen economische gevolgen, ook geopolitiek gezien zal het veel invloed gaan hebben.

Hier begint het ook mij te duizelen, dus besluit ik voor vertrek maar eens een rondje te gaan bellen met wat mensen die er echt verstand van hebben.

Oekraïne raakt door de komst van de Nord Stream 2 niet alleen een groot deel van het gastransport, maar ook een politiek drukmiddel kwijt. Universitair docent internationale politieke economie aan de Rijksuniversiteit Groningen, Nienke de Deugd, legt uit: “Rusland en Oekraïne hebben een vreselijk moeilijke geschiedenis, ook op energiegebied. Vroeger kon Oekraïne voor een zacht prijsje gas uit Rusland importeren. Rusland heeft echter vrij plotseling deze prijzen verhoogd. Dit zag Oekraïne niet aankomen, waardoor zij een torenhoge schuld bij Rusland hebben opgebouwd. Hierdoor zijn zij erg afhankelijk van Rusland.” Afhankelijk zijn van Rusland, dat klinkt gezien de politieke verhoudingen tussen de twee als een ramp voor Oekraïne, maar: “Rusland heeft Oekraïne op dit moment nog wel nodig voor de doorvoer van gas, dus ze hebben nog wel iets in handen.”

Ook Luca Franza, onderzoeker van het Clingendael International Energy Programme nuanceert de geopolitieke gevolgen: “Ik denk niet dat Rusland veel opties heeft voor het exporteren van gas. Er is teveel aanbod en Europa heeft juist veel opties voor het importeren van gas. Daarbij is Rusland ook erg afhankelijk van de Europese markt, omdat hun economie voor een groot deel draait om de export van gas. Het meeste gas dat ze exporteren gaat naar Europa. Ze zouden zichzelf de das omdoen als ze hun macht in deze situatie zouden misbruiken.”

De keuze voor het direct afnemen van Russisch gas door de Europese lidstaten heeft ook een andere reden, vertelt Nienke de Deugd nog: “Diverse landen in West-Europa zijn op dit moment al afhankelijk van Russisch gas, dat zij al jaren afnemen. Het verschil tussen de huidige situatie en de situatie met de Nord Stream 2 is dat er geen andere landen meer tussen zitten, waardoor Europa niet zonder gas komt te zitten door een conflict tussen Oekraïne en Rusland.”

Rusland zal betere banden met Europa krijgen en het zal een klap zijn voor de Oekraïense economie

Gevolgen voor Oekraïne

 Goed voorbereid reis ik af naar Oekraïne om ter plekke meer uit te zoeken. Eenmaal daar loop ik zenuwachtig voor mijn eerste afspraak door de straten van Kiev. De zon weerkaatst op de gouden torens van de Russisch-Orthodoxe kerk. Tegenover de kerk moet het zijn: een grijs en somber Sovjet gebouw, het kantoor van het Razumkov Center, een non-gouvernementele denktank die adviezen en onderzoeken uitbrengt over, onder andere, energievoorzieningen in Oekraïne. Ik wordt meteen warm welkom geheten door Maksym Bielawski, expert op het gebied van gastransport. Nog voordat ik zit begint hij zijn verhaal, en legt me haarfijn het Oekraïense perspectief op deze zaak uit. In tegenstelling tot de experts die ik in Nederland sprak, ziet Bielawski de kwestie minder rooskleurig in: “Ten eerste moet Oekraïne echt voorbereid zijn op Nord Stream 2. Rusland zal betere banden met Europa krijgen en het zal een klap zijn voor de Oekraïense economie.  Alleen voldoende Amerikaans gas om het gat op te vullen en betrouwbare nieuwe partners kunnen het machtsevenwicht dan weer een beetje herstellen.”

Bielawski schat in dat de komst van Nord Stream 2 ook negatieve gevolgen zal hebben voor de Europese Unie: “De Europese gastekorten zullen er op termijn wel voor zorgen dat de prijzen van het gas gaan stijgen.”

Maar het project zet Oekraïne wel aan tot nadenken over alternatieven, vertelt hij: “Wanneer de Oekraïense route niet meer gebruikt wordt, moet er gezocht worden naar nieuwe afnemers van 7,3 miljard kubieke meter aardgas per maand.  Met de capaciteit en de infrastructuur die er nu is, kan slechts 6,0 miljard kubieke meter worden gecoverd.”

Volgens hem biedt de situatie dus ook kansen: “Dit zijn nieuwe markten voor Amerikaanse en Noorse gasverkopers.” Ook Oekraïne zelf zal op zoek moeten gaan naar nieuwe manieren van investeren: “Na de transport-stop moeten nieuwe gasstromen in Oekraïne worden geopend. De samenwerking zal vooral met Polen gaan, maar de toekomst zal uitwijzen hoe Oekraïne hieruit komt.”

Wat vindt Nederland?

Voor Nederland zijn er ook veel belangen bij de komst van Nord Stream 2. In Groningen gaat komende jaren de gaskraan langzaam dicht, waardoor ons land niet langer een exporteur van gas is, maar zal moeten importeren. Ik ben benieuwd naar het standpunt van Nederland over de Nord Stream en bel in Kiev met de Nederlandse ambassade. Ze kunnen me uiteraard niet direct antwoord geven, maar nodigen me uit voor de eindejaarsreceptie, later die week.

Daar sta ik dan, een beetje verloren met een zure witte wijn in m’n hand in een hoekje van de zaal, tussen mannen in pakken en dames in mantelpakjes. Ik herken de Nederlandse ambassadeur. “Vraag naar Victoria”, was me aan de telefoon verteld, dan zou het wel goed komen. “Welke Victoria?” Die wedervraag had ik niet zien aankomen. Terwijl ik wacht op de dame, die waarschijnlijk alle Victoria’s op deze receptie voor me aan het zoeken is, probeer ik me te mengen in wat gesprekken. Ik voel me als Bridget Jones op een boekpresentatie, tot ik word voorgesteld aan dé Victoria, die me op haar beurt voorstelt aan iemand van de ambassade. Hij verwijst me door naar zijn collega’s in Den Haag. Ik had het kunnen weten. Ik pik nog een paar hapjes, drankjes en gesprekjes mee, voor ik me weer de kou in haast. Mailen dan maar.

Een paar dagen later komt er antwoord: het officiële statement van de Nederlandse minister van Economische Zaken en Klimaat en de minister van Buitenlandse zaken. In een brief over deze kwestie die zij naar de Tweede Kamer stuurden op 14 december 2018 staat: “De onderhandelingen over de Oekraïense gastransit zijn complex en vereisen een constructieve houding van alle betrokken partijen. De toenemende spanningen tussen Oekraïne en Rusland, compliceren het onderhandelingsproces. Het kabinet acht blijvende steun aan de inzet van Duitsland en de Europese Commissie voor het behoud van de gasdoorvoer door Oekraïne van groot belang.” Ze willen Oekraïne niet helemaal overslaan dus, maar scharen zich wel achter de initiatiefnemers.

 Dashava

 De volgende dag stap ik vroeg in de ochtend op een bus naar het dorp Dashava. Uitzoeken hoe het openbaar vervoer hier naartoe zou zijn was al een hele klus. Zelfs bij het tourist office wisten ze zich geen raad en besloten ze uiteindelijk maar de burgemeester – of dorpshoofd – te bellen om te vragen waar en hoe laat de bussen stopten die dag. Met diezelfde man, Taras Greskiv, zou ik die dag een afspraak hebben. Samen met mijn tolk stap ik even later de bus uit in een verlaten en winderig Dashava. Het dorpshuis is snel gevonden, zongeveer het enige grote gebouw in deze straat, afgezien van de kerk.

We worden ontvangen door het dorpshoofd op zijn kantoor en al snel staan er thee en koekjes op tafel. Als ik hem vraag naar de Nord Stream 2 begint hij al snel harder te praten; het zint hem duidelijk niet. “Mensen in onze regio zijn bang om hun baan te verliezen. Het land zal gaan lijden onder de komst van de Nord Stream.”

Oekraïne had met het gas ooit goud in handen

Het eerste deel van het grote Nord Stream-project, Nord Stream 1, is sinds 2011 in werking. In Dashava merken ze daar al de gevolgen van: “Het belangrijkste gevolg is dat de economie er op achteruit is gegaan. De gasindustrie in ons land is gekrompen.”

Daar heeft hij gelijk; in 1998 werd nog 95 procent van het gas dat naar Europa kwam door Oekraïne vervoerd, in 2018 was dat slechts 38 procent. Oekraïne had met al het gas ooit goud in handen. Nu deze industrie afneemt, merk je pas dat het niet vanzelfsprekend is.

Burgemeester Taras Greskiv heeft zijn woordje over de Nord Stream 2 snel klaar

Ik vraag hem ook of hij de komst van de Nord Stream 2 wellicht juist als een kans ziet voor de regio om te investeren in andere zaken, aangezien gas anders ook ooit opraakt. “We hebben veel grondstoffen in deze regio, zoals klei, dus genoeg opties om te investeren. Het is goed om niet afhankelijk te zijn van één product. Ik denk dat de gasindustrie en een andere industrie naast elkaar moeten bestaan, in de toekomst zal blijken wat het beste werkt.”

Hoe ziet Greskiv de toekomst van zijn land? “Op politiek gebied hoop ik vooral op vrede in ons land. Dat is het belangrijkste. Op economisch gebied zou ik het liefste zien dat ons land opkrabbelt en ook ooit één van de meest ontwikkelde landen op de wereld zal zijn. We hebben een lange weg te gaan.”

De gasopslag zal niet direct verdwijnen, maar Greskiv maakt zich wel zorgen over de geopolitieke gevolgen en is ervan overtuigd dat Rusland dit als wapen zal gebruiken om meer invloed te krijgen in de regio. “Nord Stream is een project dat slechts gebaseerd is op geopolitieke belangen van alle kanten, alleen om Oekraïne tegen Rusland op te zetten.”

Wie van alle mensen die ik heb gesproken gelijk zal krijgen is nog maar de vraag. Deze deal zal de relatie tussen de landen in de regio, maar ook binnen de EU onderling niet bevorderen. Het verloop zal in elk geval langzaam gaan en, als het aan Nederland ligt, pijnloos. 

[paytium name=”Form name” description=”Donations”]
[paytium_field type=”open” label=”Onze studenten dragen vrijwillig bij aan Red Pers. Vond je
dit een goede productie? Sponsor dan onze koffie (€2,50), https://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.pngvergadering (€10) of grotere
investering. Dankjewel!” default=”2,50″ /]
[paytium_total label=”Steun ons voor” /]
[paytium_button label=”Doneer” /]
[/paytium]

lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Zoeken

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.