Pielemuis in het panopticon

Beeld: Bouke van Balen. Foto: Olivier Overberg

13 oktober 2019, 15:22

Auteur: Bouke van Balen

Pielemuis in het panopticon

Beeld: Bouke van Balen. Foto: Olivier Overberg

13 oktober 2019, 15:22

Auteur: Bouke van Balen

Ik heb mijn overbuurman naakt gezien. Het gebeurde in een flits. Met een goed ingezette sprint bewoog hij zich van zijn slaapkamer naar de badkamer. Met zijn handen probeerde hij, tevergeefs, zijn edele delen te beschermen.

 

Toch was het niet erg schokkend. Om heel eerlijk te zijn verbaasde het me eigenlijk dat het niet eerder is gebeurd. Je moet weten dat het observeren van mijn overburen een van mijn hobby’s is.

Voordat je je oordeel klaar hebt; ik ben niet de enige met deze gewoonte. Mijn overbuurman wist namelijk dondersgoed dat hij gezien kon worden. Daarom rende hij zo hard, en had hij die vergeefse hand voor zijn pielemuis. Dat kan niet komen omdat hij mij altijd ziet turen, daarvoor is de afstand te groot. Het kan maar een reden hebben: die viespeuk heeft precies dezelfde hobby heeft als ik. Gluren bij de buren.

Mijn blote overbuurman wist dondersgoed dat hij gezien kon worden

En dus word ook ik begluurd. Dat heeft een opmerkelijk effect. Zonder dat ik weet of ik daadwerkelijk begluurd word gedraag ik me thuis altijd alsof andere mensen me kunnen zien. Dat betekent altijd een onderbroek aan, dansmoves binnen de perken houden en gordijnen dicht wanneer ik mijn antilenige lichaam stiekem in een rek- en strekoefening dwing. M’n gedrag wordt aangepast en m’n vrijheid iets aangetast.

Het doet denken aan het Panopticon, de koepelgevangenis die filosoof Jeremy Bentham ooit bedacht. Een cirkelvormige gevangenis, waarin alle gevangenen een groot open raam hebben dat niet dicht kan. In het midden een wachttoren, van waaruit de wachter iedereen in de gaten kan houden. Alleen kan niemand zien of de wachter er is, want de wachttoren heeft geblindeerde ramen. Omdat ze weten dat ze elk moment bekeken kúnnen worden, zullen ze zich altijd voorbeeldig gedragen.

De parallel tussen het Panopticon en mijn naakte buurman is hier duidelijk, maar de achterliggende werking van het gebouw laat ook een fundamenteel machtsmechanisme zien. Filosoof Michel Foucault zag in het Panopticon een metafoor. Het is de perfecte tool om mensen te normaliseren, door ze te laten denken dat ze constant bekeken kunnen worden. Overheden gebruiken dit principe heel veel. Je rijdt niet door rood omdat je misschien geflitst kan worden, dat idee.

In onze digitale tijden krijgt het Panopticon en de machtsstructuur die erin verweven zit een hele nieuwe lading. Ons gedrag kan en wordt constant geobserveerd en opgeslagen. Door de overheid, maar vooral ook door Big-Data bedrijven als Google en Facebook. Daardoor ontstaat de mogelijkheid om mensen af te richten. Neem het ultiem creepy sociaal kredietsysteem dat ze momenteel in China aan het implementeren zijn. Daar staan naar verluid al 7,5 miljoen mensen op een zwarte lijst die bepaalt of je nog met het openbaar vervoer mag. Reken maar dat zij zich altijd bekeken voelen – en dus volledig genormaliseerd worden door de overheid.

Zo’n sociaal kredietsysteem zal hier – hopelijk – niet zo snel voeten aan de grond krijgen. We hebben een overheid die iets liever is dan Winnie the Pooh (ook wel bekend als Xi Jinping). Onze overheid zou zoiets nooit doen. Dat mag dan zo zijn, maar het zijn ook juist die Big-Data bedrijven die al ons gedrag monitoren. En aan hun motieven durf ik wel te twijfelen. Ik begluur mijn buurman omdat het leuk is, Facebook begluurt je omdat erachter te komen hoe ze je verslaafd kunnen maken aan hun website. Wat hun motieven ook mogen zijn, vast staat dat ze met hun digitale Panopticon steeds meer macht over ons krijgen. Misschien moeten we onze gordijnen eens wat vaker dichtdoen.


 

[paytium name=”Form name” description=”Donations”]
[paytium_field type=”open” label=”Onze studenten dragen vrijwillig bij aan Red Pers. Vond je dit een goede productie? Sponsor dan onze koffie (€2,50), https://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.pngvergadering (€10) of grotere investering. Dankjewel!” default=”2,50″ /]
[paytium_total label=”Steun ons voor” /]
[paytium_button label=”Doneer” /]
[/paytium]

lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Zoeken

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.