Deze week is het eerste belangrijke moment voor het nieuw verkozen Europese Parlement: de hoorzittingen van de nieuwe commissieleden. Maar hoe werkt dat ook alweer precies? En wat is de impact van de verkiezingen uiteindelijk geweest? Red Pers maakt je wegwijs met de drie belangrijkste lessen van de Europese verkiezingen.
Eerst even een snelcursus. Hoe werkt de EU ook alweer? Grofweg zijn er drie belangrijke spelers in EU-politiek: de lidstaten, het Parlement, en de Commissie (het Europese hof laten we even buiten beschouwing). De Commissie is enigszins vergelijkbaar met een landelijk kabinet, maar dan op Europees niveau. Het heeft de macht wetsvoorstellen in te dienen en Europees beleid uit te voeren. Deze wetten worden aangenomen, afgewezen of gewijzigd door de twee andere spelers: het direct verkozen Parlement, en de nationale ministers van verschillende lidstaten die samenkomen in de Raad van Ministers. De precieze machtsverhoudingen tussen de drie verschillen sterk per beleidsterrein. De Commissie is bijvoorbeeld de machtigste speler in competitiebeleid, maar in buitenlandbeleid hebben de lidstaten het voor het zeggen.
Tijdens de afgelopen verkiezingen stemden we dus voor het parlement, waar partijen uit verschillende landen samenklonteren in ideologische groepen, zoals de sociaal-democratische S&D, de centrum-rechtse EPP, de liberale Renew, de anti-immigratie ID, enzovoort. Maar met de Europese verkiezingen komt ook altijd een nieuwe commissie, die wordt verkozen door zowel het nieuwe parlement als de lidstaten.
Dit gebeurt deze week: het parlement spreekt zich over de nieuwe kandidaten uit, samengesteld door de lidstaten en de nieuwe Commissie-president Ursula von der Leyen. Maar niemand had verwacht dat Von der Leyen president zou worden, en dat brengt ons bij de eerste grote les van de afgelopen verkiezingen:
Les 1: De verkiezing van Von der Leyen heeft de EU minder democratisch gemaakt
In Nederland is de minister-president normaal gesproken de leider van de coalitie in het parlement. Voor de EU commissie-president is dat net anders, weer door die machtsdeling tussen Parlement en lidstaten. Eerst onderhandelen regeringsleiders van de lidstaten over de nieuwe president, die vervolgens door een meerderheid in het Parlement goedgekeurd moet worden. Althans, zo zat het eerst. Dit proces was gevoelig voor achterkamertjespolitiek en koehandel tussen lidstaten, en bood weinig democratische controle. In 2014 werden daarom Spitzenkandidaten geïntroduceerd (enigszins vergelijkbaar met lijsttrekkers in Nederland). De winnaar van de Europese verkiezingen, de EPP, droeg toen de president aan, die daardoor enigszins democratisch gekozen werd.
Von der Leyen is technocratisch compromis in plaats van democratisch gekozen leider
Dit keer, echter, was geen van de Spitzenkandidaten populair genoeg onder de lidstaten: Macron, zelf lid van Renew, blokkeerde de kandidaat van de EPP, Manfred Weber. Ook Frans Timmermans van de S&D, die in West-Europa populair is, stuitte op een veto van Hongarije, Polen, Tsjechië en Slowakije (de Visegrad 4), vanwege zijn rol als vice-president en handhaver van de rechtsstaat in de vorige commissie. Zo is het presidentschap opnieuw een zaak van koehandel tussen lidstaten geworden. Dit betekent een verslechtering van het al weinig democratische karakter van de EU. De EU biedt al veel mogelijkheden aan regeringsleiders om beleid door te voeren of technocratische deals te sluiten zonder controle van nationale parlementen. Deze verzwakking van de rol van het Europees parlement draagt hier nog verder aan bij, met Von der Leyen als technocratisch compromis in plaats van democratisch gekozen leider.
Hebben de verkiezingen dan helemaal geen effect gehad op de nieuwe commissie? De middenpartijen, de S&D en de EPP, vielen van een gezamenlijke 55% naar 45% van de zetels, ten koste van de liberale Renew, de Groenen en de Eurosceptici. Nog steeds komen 20 van de 28 commissieleden uit deze twee partijen. Toch is de nieuwe commissie deze machtsverhouding op een andere manier tegemoetgekomen:
Les 2: Vergroening is een speerpunt van de nieuwe commissie, onder leiding van Timmermans
Het waren dus vooral de groenen die veel winst boekten de afgelopen verkiezingen. Met name in Frankrijk, Ierland en Duitsland gingen Groene partijen er sterk op vooruit. Omdat de S&D en de EPP samen geen meerderheid meer hebben, hebben de groenen nu een sleutelpositie als één van de mogelijke coalitiepartners voor een meerderheid. Maar ook de S&D hebben krachtig klimaatbeleid tot een centrale kwestie gemaakt, als essentiële voorwaarde van hun steun voor Von der Leyen.
Zodoende is klimaatbeleid, als gevolg van de afgelopen verkiezingen, een cruciaal onderdeel van Europees beleid geworden. Deze “Green New Deal” behelst in ieder geval een reductie van emissies naar 50% en mogelijk een co2-belasting voor buitenlandse bedrijven. Timmermans, een van de kandidaten voor het presidentschap, heeft nu opnieuw een vice-presidentschap, en is dit keer verantwoordelijk voor de implementatie van het klimaatbeleid.
Les 3: Von der Leyen doet een knieval richting anti-immigratiepartijen met het commissielid voor “Protecting the European way of life”.
Niet alleen de Groenen kregen meer invloed na de afgelopen verkiezingen: ook de anti-immigratie partijen boekten grote winsten. Behalve het succesvolle blok tegen Timmermans door de Visegrad 4, die ook sterk tegen het opnemen van nieuwe migranten zijn, steeg het ID-blok naar 73 zetels, ongeveer evenveel als de Groenen. In wat door velen wordt gezien als een knieval richting deze partijen, noemde Von der Leyen de migratie-portfolio “de commissie voor protecting the European way of life“, wat suggereert dat migratie een bedreiging voor “de Europese levenswijze” is . Bovendien schrijft Von der Leyen in de missie-brief aan het commissielid van “Democracy and Demography” dat demografische verandering de oorzaak is van antidemocratische tendensen in Europa. Dit is een echo van de argumenten die anti-immigratiepartijen door heel Europa gebruiken tegen het opnemen van meer vluchtelingen. Het lijkt alsof Von der Leyen, ook door druk vanuit haar eigen partij, zulke sentimenten tegemoet wil komen.
“protecting the European way of life” suggereert dat migratie een bedreiging voor “de Europese levenswijze” is
Al met al komt de huidige commissie voort uit een wankel compromis, tussen fracties in een sterker verdeeld parlement, tussen regeringsleiders van verschillende partijfamilies, en tussen de verschillende EU-instituties. Zo ontstaat een ingewikkelde lappendeken van belangen en invloeden. Het is dus maar de vraag hoeveel steun de Von der Leyencommissie zal behouden. Deze week is in ieder geval de eerste vuurproef, en het parlement zal niet zonder slag of stoot alle nieuwe commissieleden accepteren.
[paytium name=”Form name” description=”Donations”]
[paytium_field type=”open” label=”Onze studenten dragen vrijwillig bij aan Red Pers. Vond je dit een goede productie? Sponsor dan onze koffie (€2,50), https://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.pngvergadering (€10) of grotere investering. Dankjewel!” default=”2,50″ /]
[paytium_total label=”Steun ons voor” /]
[paytium_button label=”Doneer” /]
[/paytium]