‘Ik heb mensen geïnterviewd die een maand later vermoord werden’

Beeld: Kysia Hekster: “Ik wilde van jongs af aan al correspondent worden.” Foto: Haya Yousef

21 juni 2019, 10:00

Auteur: Wisse Booij

‘Ik heb mensen geïnterviewd die een maand later vermoord werden’

Beeld: Kysia Hekster: “Ik wilde van jongs af aan al correspondent worden.” Foto: Haya Yousef

21 juni 2019, 10:00

Auteur: Wisse Booij

Hoe is het om als journalist in het buitenland te werken? Wisse Booij gaat op zoek naar het verhaal. Vandaag: Kysia Hekster was van 2008 tot 2012 correspondent Rusland voor de NOS. “Een jongen die ik interviewde is daar tweeënhalf jaar voor vastgezet.”

“Ik wilde van jongs af aan al correspondent worden,” vertelt Kysia Hekster (47) op de bruisende NOS-https://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.png in Hilversum. Ze studeerde maatschappijgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, waar veel aandacht aan de journalistiek werd besteed.

Ik was er pas twee keer geweest, sprak de taal niet en had nog nooit een televisierapportage gemaakt.

Waarom Hekster zo van journalistiek houdt? “Ik ben erg maatschappelijk betrokken. Met journalistiek kan ik een steentje bijdragen aan de kennis van mensen.” Hekster hoopt dat ze zo mensen aan het denken kan zetten. Ook de fascinatie voor het buitenland gaat bij Hekster ver terug: “Als kind gebruikte ik de douchekop als een soort microfoon, waarmee ik deed alsof ik allemaal vreemde talen sprak.”

Tijdens haar studie was ze voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond. Na een paar jaar voor de radio te hebben gewerkt werd ze plaatsvervangend chef buitenland bij de NOS. In 2008 kwam de vacature ‘correspondent Rusland’ vrij. Veel mensen keken gek op toen bekend werd dat Hekster het ging doen. “Ik was er nog maar twee keer geweest, ik sprak de taal niet en ik had nog nooit een televisierapportage gemaakt.”

Kysia Hekster: “Als kind gebruikte ik de douchekop als een soort microfoon, waarmee ik deed alsof ik allemaal vreemde talen sprak.” Foto: Haya Yousef

De Lethargische Russen

Rusland was toentertijd helemaal geen populaire plek onder correspondenten: “Iedereen wilde naar Amerika, niet naar Rusland.” Volgens Hekster denken veel mensen dat het er koud en gevaarlijk is, dat de mensen onaardig zijn en dat het er moeilijk werken is. “Een deel daarvan klopt, maar ik vond dat wel interessant en zag het als een uitdaging,” vertelt ze.

“Veel mensen in Nederland hebben een slecht idee over Russen, maar als je de taal spreekt zijn ze enorm gastvrij en hartelijk,” zegt Hekster. Ze verschillen veel van Nederlanders: “Terwijl wij dingen maanden of zelfs jaren vooruit plannen, leven Russen heel erg in het nu.”

In Rusland heb ik in vier jaar tijd geen agenda gehad. Dat was gewoon niet nodig.

Volgens Hekster komt dat door Ruslands tumultueuze geschiedenis: “De mensen weten gewoon niet wat er gaat gebeuren. In één keer kan alles veranderen.” Ze vertelt dat dit bij veel Russen tot een lethargische houding heeft geleid. “Ze durven geen initiatief te nemen, want ze zijn bang dat het fout gaat en dat ze erop worden afgerekend,” vertelt ze. “Ze denken dat alles in hun leven al voor hun bepaald is. In Nederland geloven we juist dat we ons leven kunnen vormgeven.”

Kysia Hekster: “Als er in Rusland iets niet mogelijk is, moet je geld op tafel leggen.” Foto: Haya Yousef

Corruptie

Dat Russen zo in het nu leven had gevolgen voor haar werk: “In Rusland heb ik in vier jaar tijd geen agenda gehad. Dat was gewoon niet nodig. Als je iemand opbelt om een afspraak te maken voor over twee weken, is het antwoord standaard nee. Vraag je of je vandaag of morgen langs kan komen, dan heb je wel een grote kans op succes.”

Voor Hekster maakte Ruslands onvoorspelbaarheid de journalistiek daar avontuurlijker: “Er gebeurt altijd wel iets geks. Als journalist zijn dingen daar vaak interessanter en mooier dan je van te voren kan bedenken. In Nederland weet je vaak meteen hoe je iets gaat aanpakken. Dat moest ik daar compleet loslaten.” Hekster houdt wel van deze manier van werken en leven, maar voor de Russen is het minder prettig: “Ik denk dat zij veel zouden opgeven voor een beetje meer zekerheid.”

De zwarte economie vormt zo’n dertig procent van de totale economie.

Corruptie is een van Ruslands grootste problemen: “Als er in Rusland iets niet mogelijk is, moet je geld op tafel leggen,” vertelt ze. Het maakt het leven daar niet makkelijker. “Dingen die je hier met één druk op de knop gedaan krijgt kosten daar gewoon heel veel moeite. Voor onze internetaansluiting in Moskou moest ik elke maand in het ene kantoor een bonnetje halen om bij het andere kantoor naar binnen te komen, waar ik de rekening met cash moest betalen.”

“De mensen daar worden gewoon heel slecht betaald. Vaak hebben ze geen keus,” vertelt Hekster. “De zwarte economie vormt zo’n dertig procent van de totale economie.” Zelf heeft ze er ook mee te maken gehad: “In het verkeer word je vaak door de politie tegengehouden. Dan heb je iets kleins gedaan, of zelfs helemaal niks. Ze zeggen dan dat je mee moet naar het bureau en je rijbewijs kwijtraakt. Dan moet je vragen: ‘Is er niet een andere manier om dit op te lossen?’, waarna je een bepaald bedrag betaalt.”

Kysia Hekster: “Door MH17 gingen de Russische media zich vol op Nederland richten.” Foto: Haya Yousef

Van Peter de Grote tot Poetin en MH17

“Russen vonden het altijd leuk om te horen dat je uit Nederland kwam,” vertelt Hekster. “Elke Rus weet bijvoorbeeld van Tsaar Peter de Grote en zijn band met Nederland. Het schijnt dat hij zich door de Nederlandse vlag liet inspireren voor het ontwerp van de Russische, en in Sint-Petersburg liet hij grachten naar Amsterdams model bouwen. Ze vinden het allemaal leuk om daarover te praten.”

Poetin had waarschijnlijk weet van de MH17-ramp.

Hekster vertelt dat MH17 alles heeft veranderd: “Daardoor gingen de Russische media zich vol op Nederland richten. Ze deden er alles aan om die beschuldigingen te weerleggen.” Volgens Hekster is de relatie tussen de landen daardoor nu gecompliceerder dan toen zij in Rusland verbleef. Toen werd ze wel al af en toe uitgemaakt voor spion. “Dat komt omdat Russische buitenlandse journalisten vaak met de geheime dienst samenwerken. Ze gaan ervan uit dat dat elders ook het geval is.”

Volgens Hekster is de interessantste uitkomst van de presentatie van het onderzoek rond MH17 van het JIT dat Vladislav Soerkov genoemd werd. “Volgens het onderzoek was hij betrokken bij de levering van de raket,” vertelt Hekster. “Soerkov is een topadviseur van Poetin. Dat betekent dat Poetin waarschijnlijk weet had van de Russische betrokkenheid. Dit is de eerste keer dat het Kremlin in direct verband wordt gebracht met de ramp.”

“In Rusland staan de media compleet onder controle van de regering. Het is onvergelijkbaar met hoe het hier werkt,” vertelt Hekster. Daar kun je een heel boek over volschrijven en dat deed ze dan ook: De Poetin show. “De media worden door de staat ingelicht over wat ze die avond moeten vertellen. Ook wordt ze verteld waar ze het vooral niet over mogen hebben, zoals oppositieleiders en demonstraties.”

Als we aan het draaien waren, werden we zelf gefilmd door de geheime dienst. Die zag je dan een eindje verderop met een camera staan.

“Je verliest je baan als je niet meewerkt, en het wordt alleen maar erger,” vertelt Hekster. Als voorbeeld noemt ze MH17. “Toen dat gebeurde, was de Russische verslaggeving hierover compleet uitgedacht door de overheid,” weet Hekster van een Russische jongen die bij de staatsmedia werkte.

“Ik heb momenteel nog contact met hem. Op een gegeven moment is hij in elkaar geslagen door een dronken collega, omdat hij homoseksueel is,” vertelt Hekster. “Hij heeft een zaak aangespannen tegen zijn werkgever, waardoor hij niet meer aan de bak komt.” Hekster stuurt hem af en toe wat geld, want zelfs eten kopen is moeilijk geworden voor hem.

Waarom zou je als Rus dan überhaupt nog voor de staatsmedia werken? Het antwoord daarop is niet zo moeilijk volgens Hekster. “De mensen die daar werken weten echt wel dat het niet klopt. Het probleem is dat het gewoon gevaarlijk is je ertegen te verzetten. Zij willen ook gewoon een baan die prima betaalt.”

Kysia Hekster: “In Rusland staan de media compleet onder controle van de regering.” Foto: Haya Yousef

Het verzet

Hekster vertelt dat er ook goede, onafhankelijke media in Rusland bestaan. Het wordt ze alleen wel moeilijk gemaakt: “Hun huur wordt opgezegd, of er worden DDoS-aanvallen op hun servers gedaan.” Het kan ook nog een stapje erger. “Kritische journalisten worden geïntimideerd of verdwijnen zelfs. Toen ik net in Moskou aankwam werden twee journalisten van de door Gorbatsjov opgezette krant Novaja Gazeta vermoord.”

Mijn Nederlandse paspoort beschermde mij. Russen hebben in Rusland geen rechten.

“In Moskou genieten sommige kritische journalisten nog enige bescherming door hun bekendheid, maar zelfs daar is niemand veilig,” vertelt Hekster. Onlangs werd de prominente onderzoeksjournalist Ivan Goloenov opgepakt voor drugsbezit, maar velen zeggen dat het om zijn journalistiek ging. Hij schrijft namelijk veel over de corruptie in de Russische politiek. De politie gaf later toe dat de foto’s met bewijs van de aanwezigheid van drugs in Goloenovs huis ergens anders genomen waren.

“Goloenov is in de gevangenis in elkaar geslagen door de politie. Er is een systeem van intimidatie tegen kritische journalisten,” vertelt Hekster. Er was ook een lichtpuntje in de zaak: “Hij is uiteindelijk vrijgelaten onder grote druk van de Russische bevolking, journalisten en de internationale gemeenschap. Verzet is dus wel mogelijk.”

Kysia Hekster: “Kritische journalisten worden geïntimideerd of verdwijnen zelfs.” Foto: Haya Yousef

Big Brother is watching you

Voor Hekster was de Russische regering niet zo gevaarlijk. “Als correspondent vertel je wat er in een land speelt. Je bent niet bezig met het onthullen van misstanden, dat doen de journalisten daar. Je bent dus niet gevaarlijk voor de mensen aan de macht.” Ook haar Nederlandse paspoort beschermde haar. Voor de Russen is het anders: “De mensen daar hebben geen rechten.”

“Ik zeg altijd dat het gevaarlijker is voor de mensen die ik interview dan voor mij,” vertelt Hekster. “In Wit-Rusland heb ik een jongen geïnterviewd over de verkiezingen daar. We waren in een park, en op een gegeven moment kwam er iemand van de geheime dienst naast ons staan,” vertelt ze. “Die man zei helemaal niets, hij stond daar gewoon. Later die dag is de jongen die ik interviewde voor tweeënhalf jaar vastgezet.”

“Het ergste is nog dat hij wist dat het zou gebeuren,” zegt Hekster. Ze vertelt dat de situatie in Wit-Rusland nog erger is dan die in Rusland. Het land wordt de laatste dictatuur van Europa genoemd. “Als we daar aan het draaien waren, werden we zelf altijd gefilmd door de geheime dienst. Die zag je dan een eindje verderop met een camera staan.”

Wanneer we materiaal naar Nederland wilden sturen voor de montage, deed het internet het opeens niet meer.

In Rusland werd ze ook in de gaten gehouden: “Als ik met iemand had gebeld, kreeg ik vaak een telefoontje waarop het hele gesprek terug te horen was. Dan wist je dat ze het hadden opgenomen. Een vorm van intimidatie.” In Tsjetsjenië had Hekster eveneens aanvaringen met de geheime dienst. “We waren daar omdat Ruud Gullit trainer zou worden van de plaatselijke voetbalclub Terek Grozny. Daarvoor deden we ook een interview met de president.” Het schieten van de beelden veroorzaakte Hekster geen problemen. Die kwamen later: “Wanneer we materiaal naar Nederland wilden sturen voor de montage, deed het internet het opeens niet meer.”

“Er heerst daar een soort wetteloosheid, gefaciliteerd door Moskou,” vertelt Hekster. “Ik heb daar mensen geïnterviewd die een maand later dood waren. Kwam dat door het interview? Niet per se, maar het heeft er waarschijnlijk wel aan bijgedragen.” Hekster vertelt dat ze dat heel heftig vindt. “Net als bij die Wit-Russische jongen moeten we gewoon veel respect hebben voor mensen die ondanks alles toch bepaalde onderwerpen durven aan te kaarten. Zij geven hun leven om de wereld alle misstanden daar te laten zien. Als correspondenten moeten wij daar zoveel mogelijk over berichten.”

Kysia Hekster: ““Er heerst daar een soort wetteloosheid, gefaciliteerd door Moskou.” Foto: Haya Yousef

Levensgevaar

Hekster werd dus goed in de gaten gehouden, maar ze had zelf weinig te vrezen van de Russische overheid. Toch is ze een aantal keer in gevaarlijke situaties terecht gekomen, zoals tijdens een volksopstand in Kirgizië in 2010: “Het was daar chaos, niemand wist wie er ging winnen. Overal liepen dronken mannen met wapens.”

“We filmden hoe het presidentiele paleis werd geplunderd. Alle gouden spullen werden eruit gehaald,” vertelt Hekster. “Op een gegeven richtte iemand een wapen op ons. Hij vond het niet leuk dat hij werd gefilmd.” Gelukkig kon Heksters Russische producer de gemoederen sussen.

Ik zag iemand op de grond bewusteloos geknuppeld worden. De sneeuw kleurde rood van het bloed.

Het heftigste wat ze heeft meegemaakt gebeurde in Wit-Rusland: “Daar werd een demonstratie van 40.000 man compleet uit elkaar geslagen. Ik zag iemand op de grond bewusteloos geknuppeld worden,” vertelt ze. “De sneeuw kleurde rood van het bloed.”

“Ik was mijn producer en cameraman kwijtgeraakt, en alle communicatie was platgelegd.” Toch was het geen traumatische ervaring: “Ik heb over mezelf geleerd dat ik in dat soort situaties heel kalm word, dat ik goed blijf nadenken. Eigenlijk heeft het me alleen maar zelfvertrouwen gegeven.”

Kysia Hekster: “Vrouwen hebben een de-escalerende werking.” Foto: Haya Yousef

De vrouwelijke correspondent

Volgens Hekster klopt het dat de correspondentenwereld nog steeds een beetje een mannenwereld is. “Het wordt wel beter. Bij de NOS hebben we nu voor het eerst een vrouwelijke correspondent in de VS.” Het probleem volgens Hekster is dat vrouwen eerder dan mannen bereid zijn om hun carrière ondergeschikt te stellen aan die van hun partner, en dus minder snel verhuizen voor hun baan.

Toen ik naar Oost-Oekraïne wilde voor het conflict daar, was de eerste vraag: wat vindt jouw man daarvan?

Ook spelen vooroordelen nog steeds een rol: “Toen ik naar Oost-Oekraïne wilde voor het conflict daar, was de eerste vraag: ‘Wat vindt jouw man daarvan?’ Wat heeft dat er nou mee te maken? Zouden ze die vraag ook aan een man stellen?”

Hekster denkt dat het juist voordelen kan hebben om een vrouwelijke journalist te zijn in conflictgebieden: “Vrouwen hebben een de-escalerende werking.” Ook vertelt ze hoe oud-correspondent Nicole le Fever als vrouw een voordeel had in het Midden-Oosten: “Zij kon daar met vrouwen praten. Voor mannen is dat moeilijker.”

Dat er nog steeds meer mannelijke dan vrouwelijke correspondenten zijn, ligt volgens Hekster ook een beetje aan de vrouwen zelf: “Kennelijk wordt er door vrouwen minder gesolliciteerd op dit soort banen. Als dat meer gebeurt, wordt de vrouwelijke correspondent vanzelfsprekender.”

Wat Hekster de lezers van Red Pers zou willen meegeven? “Ga allemaal een keer naar Moskou,” zegt ze. “Er zijn veel progressieve en kritische jongeren. Als ze de middelen hebben vertrekken ze, maar voor velen is dat niet mogelijk. Die proberen er in Moskou echt wat van te maken, met eigen cafés en clubs. Vrienden die ons kwamen opzoeken waren altijd verrast hoe ontzettend leuk en modern Moskou is.”

In 2012 werd Hekster verslaggever koninklijk huis van de NOS, wat ze nog steeds doet. Ze is getrouwd en heeft twee zonen.


Lees ook het vorige interview uit de correspondenten-serie van Wisse Booij, over Sinan Can en het menselijk leed in het Midden-Oosten.


lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Zoeken

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.