Binnenkort stemt de Eerste Kamer over een renteverhoging op de studieschuld. Dit zou studenten duizenden euro’s extra gaan kosten. Brechje Keukens (22), voorzitter van het Landelijk Studenten Rechtsbureau, zocht uit of dit juridisch wel mag. Het verhaal van een rechtenstudent die eigenhandig ontdekte dat de renteverhoging in strijd is met internationale rechtsverdragen.

Wat betekent een renteverhoging op de studielening voor studenten?

De rente over een studieschuld wordt momenteel vastgesteld op vijf jaar. In december 2018 is er een wet aangenomen door de Tweede Kamer die ervoor zorgt dat de rente over tien jaar wordt vastgesteld, en hoger ligt. Een student heeft een studieschuld van gemiddeld 21 duizend euro, door de renteverhoging zouden ze 12 euro per maand extra aan rente aflossen, wat op termijn kan oplopen tot 5500 euro. Die opbrengsten gaan direct naar de staatskas, en worden niet geïnvesteerd in het onderwijs. De wet is met de kleinst mogelijke meerderheid aangenomen in de Tweede Kamer, en ligt nu bij de Eerste Kamer om aangenomen of afgewezen te worden.

Hoe kwam je erachter dat de renteverhoging niet toegestaan is?

In september zat ik nog met het leenstelsel in mijn hoofd. Ik kon niet begrijpen dat we dit zomaar hebben kunnen invoeren. Opeens, pats boem, was daar het leenstelsel. In mijn onderzoek stuitte ik op een verdrag uit 1979, het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (IVESCR) van de Verenigde Naties. Dit is een enorm stuk tekst, maar begraven in artikel 13 lid 2 stond waar ik naar op zoek was. Daarin staat beschreven dat onderwijs geleidelijk kosteloos moet worden, om het recht op onderwijs en de toegankelijkheid te waarborgen. Dit las ik allemaal met het leenstelsel in mijn hoofd, en toen dacht ik: “Vet, hier ga ik verder onderzoek naar doen.”

Ik stuitte op een onderzoeksrapport. En nu wordt het erg juridisch: bij dat verdrag zit een facultatief protocol. Burgers kunnen door dit protocol naar een ESC, een rechtbankachtig comité, als ze het gevoel hebben dat hun rechten niet worden nageleefd. Het protocol is in werking, maar Nederland heeft het nog steeds niet geratificeerd. Het ministerie heeft in 2015 de Universiteit Utrecht een onderzoek laten uitvoeren over de gevolgen van een mogelijke ratificatie van het protocol met betrekking tot de invoering van het leenstelsel. Er moet voldaan worden aan een afwegingskader van het comité, dat zijn zeven punten.

Het voelt alsof je elke maand een rente-Tikkie moet betalen die rechtstreeks naar de staatskas gaat

De vraag was eigenlijk: stel we voeren het leenstelsel in, en ratificeren gelijktijdig het protocol, kunnen burgers dan naar het comité en winnen ze dan? De overheid wilde zichzelf indekken. Conclusie: het wordt kielekiele. De regering moet kunnen aantonen dat de renteverhoging noodzakelijk is om de kwaliteit van het hoger onderwijs te kunnen waarborgen én dat de opbrengsten weer in het hoger onderwijs geïnvesteerd worden.

Ik benaderde het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) met de vraag hoe ik kon aantonen dat de toegankelijkheid van het onderwijs is afgenomen door de invoering van het leenstelsel. Die cijfers zijn lastig, want wat versta je onder toegankelijkheid? Het leenstelsel is vrij recent, dus is het lastig om die resultaten van de investeringen te monitoren. Ik baalde omdat ik vastliep, ik kon het niet koppelen aan het leenstelsel.

Maar toen kwam de renteverhoging.

De opbrengsten daarvan zijn puur en alleen voor de staatskas, er wordt niet geïnvesteerd in het hoger onderwijs en het is niet noodzakelijk om de kwaliteit te kunnen waarborgen. Het hoger onderwijs wordt hierdoor niet langzaamaan kosteloos waardoor het in strijd is met IVESCR en het verhogen van de rente dus niet is toegestaan.

Maar het is spannend om zo’n grote conclusie te trekken. De Volkskrant heeft juridische experts ingeroepen en uit hun onderzoek bleek dat ik een punt heb. Toen heb ik wel een flesje wijn opengetrokken.

Maar als het in strijd is met internationale verdragen, mag de Eerste Kamer de wet dan wel aannemen?

Ze mogen het aannemen, maar het kán niet. Eerste Kamerleden hebben natuurlijk vrije stemkeuze maar zitten daar met de taak om de wetmatigheid te toetsen, en als je daarnaar kijkt kan je deze wet niet aannemen.

Maar Nederland heeft het protocol niet geratificeerd waardoor burgers niet naar het comité kunnen stappen?

Ja, en dat is frappant. Terwijl Nederland het IVESCR-verdrag heeft geratificeerd, is het bijbehorende protocol, een soort bijlage, niet geratificeerd. Mensenrechtenorganisaties roepen al jaren op om het eindelijk te ratificeren. Maar ondertussen blijft de Nederlandse overheid stil. Het doet je afvragen wat nou de echte reden is om dat protocol niet te ratificeren. Het zorgt immers voor veel meer rechtsbescherming voor burgers. Juridisch maakt het de zaak lastiger om de overheid aan te klagen omdat we niet naar het comité kunnen stappen.

Vind je dat studenten op deze manier uitgebuit worden?

Ja, enorm. Dat vond ik al met het leenstelsel. Maar met berichten over lage rentepercentages en beloftes over onderwijsinvesteringen heeft de Tweede Kamer het er toch doorheen gekregen. Nu zijn we een paar jaar later en de overheid komt de gemaakte afspraken niet na. Het blijft bij mooie praatjes terwijl de student er de dupe van is. Die renteverhoging is nog een schep er bovenop. Alsof je elke maand een rente-Tikkie moet betalen die rechtstreeks naar de staatskas gaat. Dit voelt voor mij echt als de laatste druppel.

Wat kunnen studenten zelf het beste doen?

Teken de petitie, schrijf een brief en laat je stem horen. Ik snap dat het een zorg voor later lijkt, en je er niet over wil na denken. De meerderheid van de studenten durft niet eens op DUO te kijken hoe hoog hun schuld is. Waar ik nog het meest bang voor ben, is dat studenten dit allemaal niet weten. Mijn vrienden hadden geen idee van de renteverhoging. Is dat de schuld van de student? Nee. Het is de taak van de overheid om er beter over te informeren. Nu lijkt het alsof ze het liever onder stoelen en banken willen schuiven, zodat de student niet in protest komt.

28 mei is er een debat in de Eerste Kamer over de renteverhoging en 4 juni volgt de stemming. Een dag voor mijn bestuurswissel. Dus ik hoop dat we dan even een feestje kunnen hebben omdat het hele plan van tafel is.

Lees ook over de rol die de Eerste Kamer in de renteverhoging speelt.