Israël, Europa en het Songfestival. Hoe zit dat eigenlijk?

18 mei 2019, 10:56

Auteur: Madelief van Dongen

Israël, Europa en het Songfestival. Hoe zit dat eigenlijk?

18 mei 2019, 10:56

Auteur: Madelief van Dongen

Vanavond barst de finale van het Eurovisiesongfestival los in Tel Aviv, dat helemaal niet in Europa ligt. Waar komt die verbondenheid tussen Israël en Europa eigenlijk vandaan, en wat vinden Israëli’s daarvan? “De verwantschap tussen Europa en Israël is heel groot, maar je moet onderscheid maken tussen cultuur en politiek.”

Vanavond is het weer zover. Dan strijden twintig Europese landen voor de felbegeerde eerste plek in een van ‘s werelds grootste muziekspektakels: het Eurovisiesongfestival. ‘Onze’ Duncan Lawrence reisde een paar weken geleden al af naar het gastland van dit jaar, dat op zijn minst opmerkelijk te noemen is. Israël hoort namelijk helemaal niet bij Europa, maar ligt in het Midden-Oosten. Toch probeert Israël al jaren deel uit te maken van Europa. Zo doet het land mee aan de kwalificatie voor het EK voetbal en organiseerden ze eerder al de Europese judokampioenschappen. En nu dus ook, voor de vierde keer sinds 1973, het Europese zangfestijn.

“Het is heel tegenstrijdig,” zegt de Israëlische Nir Degani (33), die het afgelopen jaar een paar maanden door Italië reisde. “In Europa ervaarde ik een gevoel van verbondenheid.” Degani beschrijft hoe de buurlanden van Israël, ondanks hun geografische nabijheid, aanvoelen als een andere wereld. “Het drong pas in Italië tot me door hoe geïsoleerd Israël is. Toch is het in Europa ook weer compleet anders dan thuis.”

Europeanen in het Midden-Oosten

Degani is niet de enige Israëli die zich verbonden voelt met Europa. Volgens Hanna Luden, directeur van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI), ligt een verklaring voor dit verschijnsel in de Europese geschiedenis van het zionisme.

“De stichters van Israël zijn allemaal Europeanen,” vertelt Luden. “Het zionistische ideaal is typisch Europees, en ontstond in een tijd van Europees nationalisme. De Israëlische democratie is gesticht naar Europees model.” Luden wijst bijvoorbeeld naar het meerpartijenstelsel en het directe kiessysteem, dat veel overeenkomsten vertoont met de Nederlandse politiek. “De verwantschap tussen Europa en Israël is dus heel groot,” aldus Luden.

Joodse Israëli’s worden grofweg onderverdeeld in aan de ene kant deze Centraal- en Oost-Europese Joden, de Ashkenazim, en aan de andere kant de Mizrahim, afkomstig uit Noord-Afrika, het Midden-Oosten, Centraal-Azië en de Kaukasus. Na de stichting van de staat Israël in 1948 door Europese zionisten, vertrokken honderdduizenden Arabische Joden naar Israël.

De Hongaarse premier Viktor Orbán is Netanyahu’s loyaalste vriend binnen de EU

Doordat de Ashkenazim aan het roer van de fonkelnieuwe staat stonden, ontstond er een ongelijkheid die tot op de dag van vandaag zichtbaar is. In haar boek Hipsters, baarden, martelaren beschrijft journaliste Anna Krijger dat Mizrahi-Joden nog altijd minder vaak naar de universiteit gaan, en minder publieke topfuncties bekleden.

Toch is het niet zo dat iedere Ashkenazi zich verbonden voelt met Europa. De Joodse Omri Edelman uit Jeruzalem is zo iemand. Ondanks dat zijn roots in Europa liggen, identificeert hij zich met het Midden-Oosten en Arabische buurlanden.

“Ik vind het onzin dat we zo nodig bij Europa willen horen,” stelt Edelman. “Toen ik op vakantie was in Indonesië ontmoette ik twee Marokkaanse jongens. In tegenstelling tot het contact met Duitse en Nederlandse toeristen, klikte het met hen meteen. We hadden dezelfde humor en dezelfde normen en waarden. Ik kom gewoon uit een Arabische omgeving.”

Hoe zit het op politiek vlak?

Op cultureel vlak is er veel samenwerking tussen Israël en Europa en ook op economisch gebied zit de relatie tussen Israël en de Europese Unie wel goed. De EU is Israëls grootste handelspartner. De politieke verstandhouding tussen de twee is daarentegen wankel. De EU laat zich kritisch uit over Israëlische nederzettingen in de Westelijke Jordaanoever, en veel Europese leiders waren het oneens met het verhuizen van de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem.

De Israëlische premier Benjamin Netanyahu uit steeds vaker zijn onvrede over wat hij een anti-Israëlisch Europees beleid noemt. Daarnaast zoekt hij toenadering tot Europese leiders die ook kritisch zijn op Brussel en zich pro-Israël tonen. Zo is de Hongaarse premier Viktor Orbán Netanyahu’s loyaalste vriend binnen de EU.

Diezelfde Orbán werd eerder dit jaar nog door Hongaarse Joden beschuldigd van antisemitisme. Netanyahu ontmoette ook andere leiders die er antisemitische of racistische ideologieën op na houden, zoals de Italiaanse vicepremier Matteo Salvini. Die nieuwe ‘vriendschappen’ met extreemrechtse leiders rijmen ogenschijnlijk niet met het karakter van een Joodse staat.

Er is een culturele verbondenheid, maar aan de andere kant is antisemitisme in Europa voor veel Joden de reden geweest alia te maken

Luden ziet de samenwerkingen slechts als onderdeel van een politiek en diplomatiek spel. “Netanyahu zoekt contact met Polen en Hongarije omdat deze landen politieke verwantschappen delen, zoals een nationalistische en conservatieve ideologie.” Ze verbaast zich over de controverse rondom de ontmoetingen. “Als staatshoofd moet je nou eenmaal diplomatieke relaties onderbouwen. Dat is politiek.”

Nir Degani heeft soms wel een dubbel gevoel. “Dat komt ook door de gecompliceerde geschiedenis met Europa,” legt ze uit.  “Er is een culturele verbondenheid, maar aan de andere kant is antisemitisme in Europa voor veel Joden de reden geweest alia te maken [naar Israël emigreren, red.].”

In NRC betoogt Nimrod Goren, hoofd van de Israëlische denktank Mitvim, dat Netanyahu “bereid is antiliberale regimes te omarmen en Israëls traditionele bondgenoten en waarden in de steek te laten, om kritisch EU-beleid tegen te houden.” Dat lijkt te werken; waar Europa eerst nog vurig voor een tweestatenoplossing pleitte, is er nu binnen de EU onenigheid over de vooruitzichten in de Israël-Palestinakwestie. Twee maanden geleden schreef een reeks West-Europese oud-politici nog een open brief aan de EU, waarin zij hen op het hart drukten aan de tweestatenvisie voor Israël en Palestina vast te houden. Met het oog op de Europese parlementsverkiezingen, zal Netanyahu hopen op winst aan de (extreem)rechtse, eurosceptische kant van het spectrum.


Israël en Eurovisie
Van de wankele politieke verstandhouding tussen Israël en Europa zal vanavond niet veel te zien zijn. Israël doet sinds 1973 mee aan het Eurovisiesongfestival. Dat mag, omdat het land lid is van de European Broadcasting Union (EBU). Anders dan de naam doet vermoeden, is dit samenwerkingsverband tussen publieke omroepen niet strikt Europees. In principe zouden bijvoorbeeld Marokko en Libië ook mee mogen doen.

 

 

 

lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Zoeken

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.