Hoe overleef ik de winter?

20 november 2018, 13:41

Auteur: Adriaan de Jonge

Hoe overleef ik de winter?

20 november 2018, 13:41

Auteur: Adriaan de Jonge

Voel je je down als de dagen korter worden? Houd je het liefst een winterslaap totdat de zon weer doorbreekt? Het kan zijn dat je een winterdepressie hebt. Voor studenten met een avondritme is dat extra lastig. Het slechte nieuws is: over de oorzaak weten we nog niet veel. Het goede nieuws is: over de behandeling wel.

Opgebrand

Joanne (23) merkt al sinds de kleuterklas dat ze zich in de winter minder goed voelt. Nog steeds zijn de maanden oktober tot en met maart een donkere periode voor haar. Op het zwaarste punt van haar winterdepressie, rond eind januari, kan ze hele dagen slapen, vaak tot wel tien tot elf uur per nacht. Ergens na 11 uur ’s ochtends begint haar energie af te bouwen en rond 5 uur ’s middags voelt ze zich opgebrand.

Hoewel een lichte winter blues voor bijna iedereen wel herkenbaar is, komt SAD slechts bij ongeveer 3% van de Nederlanders voor

Gelukkig heeft ze trucjes om de symptomen te verlichten. Veel naar buiten op de fiets, bijvoorbeeld, of ’s ochtends een tijdje in een lichtbak staren. Je krijgt er knallende hoofdpijn van, maar voor je energie werkt het wel. Ze is als kind wel eens op vakantie naar Egypte geweest voor een portie zonlicht. Toch werkt zo’n tijdelijke maatregel minder goed dan veranderingen die je in je dagelijks leven kunt inbouwen.

Eén dipje maakt nog geen winterdepressie

Psychiater Norman Rosenthal verhuisde in de jaren 70 van zijn geboorteland Zuid-Afrika naar New York, waar de winterdagen veel korter waren. Hij was gefascineerd door het effect van de seizoenen op zijn energie en gemoedstoestand. In 1984 bedacht hij de term seasonal affective disorder (SAD) en schreef het eerste wetenschappelijke paper over het onderwerp, waarin ook lichttherapie al genoemd werd als behandeling.

Joanne’s ervaringen komen overeen met de officiële diagnose van SAD. Anders dan een winterdipje, is een winterdepressie een serieuze aandoening die zich manifesteert in, onder andere, gevoelens van futloosheid, waardeloosheid, besluiteloosheid en koolhydraat cravings. Hoewel een lichte winter blues voor bijna iedereen wel herkenbaar is, komt SAD slechts bij ongeveer 3% van de Nederlanders voor.

Maar wat is hier nature en wat is nurture?

Veel van de symptomen zijn hetzelfde als die van een ‘gewone’ depressie, maar er zijn ook verschillen. Een duidelijk verschil is dat een depressie zich kan uiten in zowel meer als minder eetlust, hetzelfde geldt voor de drang om te slapen. Wie last heeft van een winterdepressie daarentegen, slaapt en eet in de regel altijd méér dan normaal. Bovendien is kenmerkend aan een winterdepressie dat de klachten in de lente verdwijnen en aan het begin van de herfst, jaar in jaar uit, weer terugkomen.

Genen en geslacht

Klinisch psycholoog Ybe Meesters is hoofd van de polikliniek winterdepressie bij het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) en auteur van het boek Leven met een winterdepressie. Hij geeft aan dat we over de oorzaken van winterdepressies nog niet zoveel weten. Wel zegt hij dat gevoeligheid voor veranderingen in daglicht waarschijnlijk voor een belangrijk deel genetisch bepaald wordt.

Bewijs voor die stelling is dat winterdepressies vaak voorkomen bij zowel ouders als hun kinderen. Maar wat is hier nature en wat is nurture? Het is weinig verassend dat kinderen zich niet fijn voelen als hun ouders depressief zijn. Daarnaast vertelt Meesters dat vrouwen drie tot vier keer gevoeliger zijn voor winterdepressies dan mannen. Dat is veel meer dan de verhouding bij gewone depressies. Naar verklaringen wordt gespeculeerd maar onomstootbaar bewijs is er nog niet.

Lichttherapie op de vroege ochtend

Bij de polikliniek winterdepressie van het UMCG komen jaarlijks zo’n tweehonderd patiënten over de vloer voor lichttherapie. PhD-kandidaat Stefan Knapen, die volgend jaar april zijn proefschrift verdedigt, onderzocht deze patiënten en concludeerde dat bij zeventig tot tachtig procent de symptomen gehalveerd waren na slechts één week lichttherapie.

Depressie komt onder laagopgeleiden doorgaans vaker voor dan onder hogeropgeleiden

Het lastige is dat het placebo-effect bij lichttherapie moeilijk getest kan worden: je kunt patiënten niet laten geloven dat ze lichttherapie krijgen zonder ze daadwerkelijk aan licht bloot te stellen. Toch vinden Knapen en Meesters het bewijs voor de werking van de therapie overtuigend. We mogen dus weinig weten over de oorzaken van winterdepressie, behandelen kunnen we het wel.

Een studie uit 2016 vond geen verband tussen locatie, seizoen of zonlicht en depressie en wijdt het fenomeen aan folk psychology. Maar Meesters en Knapen zijn niet erg onder de indruk van dat soort onderzoek. Bovendien is seasonal affective disorder als een aandoening opgenomen in de DSM, het handboek van de American Psychiatric Association.

Studentenritme

Over het algemeen zijn studenten minder vatbaar voor een depressie dan mensen met een betaalde baan, zo blijkt uit onderzoek van het Trimbos Instituut. Ook komt depressie onder laagopgeleiden doorgaans vaker voor dan onder hogeropgeleiden. Of dat bij winterdepressies anders ligt, kan Meesters niet zeggen.

Over het algemeen zijn studenten minder vatbaar voor een depressie dan mensen met een betaalde baan

Wel merkt hij op dat lichttherapie het beste werkt in de ochtend, zo rond half 8. En dat past niet altijd goed in een studentenritme. Ons biologische ritme verschuift gedurende ons leven, legt Knapen uit, tussen 21 en 23 jaar bereikt die een piek richting de avonduren. Dat helpt natuurlijk niet om in de winter genoeg licht te zien. Ook Norman Rosenthal legt in een blog uit waarom studenten extra kwetsbaar kunnen zijn voor een winterdepressie.

Dichterbij de evenaar

Tegenwoordig studeert Joanne kunstgeschiedenis in Florence, Italië. Daar schijnt de zon vaker dan bij ons. Ze lijkt dit jaar nog niet zoveel last ze hebben van energieverlies. Maar of dat komt door het extra licht of door haar nieuwe studie en haar nieuwe omgeving, weet ze niet. Massaal emigreren lijkt vooralsnog dus nog niet nodig; met lichttherapie en andere trucs wordt overwinteren in Nederland al een stuk aangenamer.


Dit is het derde artikel in onze serie over de studentenpsyche. Lees hier het introductieartikel terug. Het eerste artikel in de serie ging over de Advieswinkel en het tweede artikel ging over ‘flow’ en je eigen weg vinden.

lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Zoeken

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.