Bijzondere panden op Open Monumentendag: Achter elke gevel zit een verhaal

Beeld: Foto: Clara Pietrek

18 september 2018, 10:31

Auteur: Daimy Comijs

Bijzondere panden op Open Monumentendag: Achter elke gevel zit een verhaal

Beeld: Foto: Clara Pietrek

18 september 2018, 10:31

Auteur: Daimy Comijs

Amsterdam staat vol met monumentale panden. Wanneer je langs het Spui of de Prins Hendrikkade fietst, ben je misschien niet bewust van alle verhalen die schuilgaan achter de gevels. Open Monumentendag probeert elke steen een stem te geven. We bekijken drie panden die bijzondere functies hebben bekleed én bekleden in Amsterdam.

Sint Olofskapel

Verstopt aan de rand van de Warmoesstraat bevindt zich een van de oudste kapellen van Amsterdam. Wanneer je de kapel binnenstapt word je omarmd door het licht vanuit de hoge ramen. Het is verbazingwekkend hoeveel ruimte verstopt zit achter de kleine poort. Er werd lange tijd gedacht dat de Sint Olofskapel, een katholieke kapel, vernoemd was naar de heilige Noorse koning Olof vanwege de binnenkomende Scandinavische zeelieden in de veertiende eeuw. Veel aannemelijker is dat de kapel is vernoemd naar de beschermheilige van de dijken, Sint Odulphus. De kapel is gebouwd tegen een poort aan een dijk, die wij nu kennen als de Zeedijk.

Foto: Clara Pietrek

De kapel heeft door de eeuwen heen vele functies bekleed. Vanaf de vijftiende eeuw diende het als een gebedshuis en na de Alteratie van Amsterdam werden er kerkdiensten gehouden door gereformeerden. Daarnaast werd de kapel ook gebruikt door kooplieden om beurs te houden. Tot 1912 werden er kerkdiensten gehouden en tot ongeveer 1950 werd er wekelijks de kaasbeurs georganiseerd. Door verschillende branden is er veel van de kapel verloren gegaan en is de kapel zelfs gesloten geweest. Tot 1991, toen de gemeente de kapel opkocht voor een ‘symbolische gulde’ en het volledig restaureerde. Vandaag de dag worden er lezingen, feesten en trouwerijen gegeven in de kapel.

“Door open monumentendag krijgen de stenen echt een stem”

Foto: Clara Pietrek

“De Sint Olofskapel past heel goed in ons thema dit jaar,” vertelt organisator Jeroen van Dijk. Hoewel het landelijk thema ‘in Europa’ luidt, is Amsterdam eigenwijs en koos het zijn eigen thema ‘typisch Amsterdams’. “We willen hiermee laten zien dat wat wij typisch Amsterdams vinden helemaal niet zo typisch is. Amsterdam is altijd een smeltkroes geweest van de verschillende culturen en dit is goed terug te zien in de gebouwen.” Zo is het marmer in de kapel Italiaans en zijn er buitenlandse stijlelementen in terug te zien. “Veel onderdelen die de stad maken, komen ergens anders vandaan. Gebouwen zoals de Olofskapel laten zien hoe verbonden wij met elkaar zijn en kunnen wij de stad misschien vanuit een andere bril bekijken. Door open monumentendag krijgen de stenen echt een stem.”

Stadsbank van Lening

Een monument die zeker een stem heeft en waar je waarschijnlijk al tig keer bent langsgelopen zonder dat het je misschien echt opviel, is de Stadsbank van Lening. Gevestigd aan de Nes, in een prachtig monumentaal pand, verstrekt de Stadbank al ruim vierhonderd jaar leningen.

Wanneer men in de zeventiende eeuw een lening wilde krijgen, kwamen ze als snel uit bij woekeraars. Zij vroegen rond de dertig procent rente over het geleende bedrag. Om dit tegen te gaan blies de Amsterdamse gemeente in 1644 de Stadsbank van Lening het leven in. Hier konden Amsterdammers een voordelige lening krijgen in ruil voor goederen. Deze manier van leningen verstrekken wordt nog tot op de dag van vandaag gebruikt.

Foto: Clara Pietrek

Bob Paulussen, directeur van de Stadsbank, benadrukt het belang van de bank. “We hebben vandaag de dag nog ruim 35.000 klanten waarvan driekwart Amsterdams is. We zijn een belangrijke voorziening voor een kwetsbare groep, die door bij ons te lenen dan net de maand weet door te komen. Ook is het voor sommige gemeenschappen in Amsterdam veel normaler om bezit te hebben in de vorm van bijvoorbeeld goud. Voor die klanten zijn wij eigenlijk onmisbaar.”Om mensen eens een kijkje achter de schermen te geven, besloot de Stadsbank mee te doen aan Open Monumentendag. Paulussen geeft, samen met de andere vrijwilligers, rondleidingen door zijn geliefde Stadsbank. Ze stonden vorig jaar in de top drie van best bezochte panden en ook dit jaar staan er weer rijen met mensen te wachten om een kijkje te nemen. “We zijn toch een onderdeel van de gemeente, dus dan moet je eigenlijk gewoon meedoen”, vindt Paulussen. “Amsterdam staat vol met bijzondere panden die veel verschillende verhalen bevatten en ik denk dat door het openstellen mensen hun stad beter leren waarderen. Zo was dit ooit een klooster voordat de bank erin trok, de panden veranderen mee aan de behoeftes van mensen die ze betrekken. Door Open Monumentendag leer je je stad weer een stukje beter kennen.”

De toekomst van de bank ziet Paulussen duidelijk voor zich. “We zullen een steeds meer ondersteunende rol gaan innemen. We zijn voor onze meest kwetsbare klanten vaak een oplossing om de eindjes aan elkaar te knopen, maar we lossen hun geldproblemen hiermee niet op. Ik denk dus dat het belangrijk is om die mensen meer inzicht te geven in hun geldzaken.” Hoewel de bank nog steeds dezelfde service biedt, kunnen ze helaas het pak van je opa niet meer verpanden. “Helaas moeten we toch meegaan met de tijd en dat betekent dat sommige goederen tot het verleden behoren.”

Café ‘t Mandje

Foto: Clara Pietrek

Een opvallende deelnemer van Open Monumentendag is Café ’t Mandje. Wanneer je de drempel overstapt word je ontvangen door tal van souvenirs die het café sieren én door eigenaresse Diana van Laar. Diana heeft het café overgenomen van haar tante Bet van Beeren. Bet was openlijk lesbienne en wilde een plek creëren waar de gasten zichzelf konden zijn. Het café werd een vrijplaats voor homoseksuelen, maar ook voor hoeren, pooiers, zeelui, artiesten en provincialen. “Bet was een indrukwekkende vrouw en érg lawaaierig,” grinnikt Diana. “Ze hield erg van verzamelen en reed op haar motor door Amsterdam heen op zoek naar nieuwe aanwinsten die ze dan een plekje gaf in het café of in haar woning erboven.”

Diana kijkt naar de talloze stropdassen die zijn bevestigd aan het plafond. “Het begon eigenlijk als een grapje. Ze had van een van de gasten in het café de stropdas afgeknipt en aan het plafond opgehangen, maar ik geloof dat het een beetje uit de hand is gelopen. Bet bewaarde wel vaker persoonlijke items van gasten. “Als ze het gezellig had gehad met iemand, wilde ze graag een aandenken bewaren, een soort van souvenirtje.” De populariteit van het café groeide en het werd een van de eerste gaybars in Amsterdam. Bet werd onofficieel gekroond tot de ‘koningin van de Zeedijk’.

Aan de populariteit van het café kwam in de jaren 80 een abrupt einde. De zus van Bet had het café overgenomen nadat Bet was overleden. Diana werkte toen als barvrouw in het café. “De Zeedijk was geen plek waar je graag wilde komen, het was echt een no-go zone.” Door de toenemende criminaliteit in de buurt, moest het café gedwongen sluiten. Toen betere tijden aanbraken, heropende het legendarische café zijn deuren in 2008. “We hebben het café zoveel mogelijk in ere proberen te herstellen. We hebben door oude foto’s het café grotendeels weten te herconstrueren,” vertelt Diana trots. Tachtig procent wat je hier ziet is authentiek. Ook de idealen van Bet zijn hersteld. “Het café staat open voor iedereen. Maar ook al ben je vierhonderd procent homo, als je je misdraagt, word je er gewoon uitgegooid. Elke gast wordt dus gewoon gelijk behandeld.”

Foto: Clara Pietrek

Het café is onmisbaar op de Zeedijk en in de gayscène van Amsterdam. “Het is slecht gesteld met de gayscène in Amsterdam,” stelt Diana. Niks is meer echt authentiek. Ik denk dat wij een belangrijk voorbeeld zijn van tolerantie, zeker omdat vandaag de dag homoseksualiteit nog lang niet overal geaccepteerd is.

Natuurlijk zijn er nog veel meer bijzondere panden te ontdekken in Amsterdam. Een evenement zoals Open Monumentendag bied je de kans verhalen te ontdekken van gebouwen die je zo vaak in alle haast passeert.

lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Zoeken

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.