Iemand bedreigen is simpel: een tweet kan in hooguit een halve minuut getypt en verstuurd worden. Voor de zender is het een karweitje van niets, terwijl de bedreiging voor de ontvanger een onheilspellend en onveilig gevoel teweeg kan brengen voor de langere termijn. Eus is het laatste, maar niet hét laatste, slachtoffer.
Eus, zoals schrijver en sinds kort ook televisiemaker Özcan Akyol liefkozend wordt genoemd, heeft in zijn documentaire-reeks De neven van Eus voor televisiebegrippen de perfecte mix gevonden tussen zijn persoonlijke leven en maatschappelijke problematiek. In de serie gaat Akyol op zoek naar zijn familieleden, die verspreid zitten over alle sociale lagen, om een objectief beeld te geven van de staat van Turkije. Het is een prachtige serie, maar desalniettemin voelt een aantal Turkse Nederlanders zich geprovoceerd: in de serie wordt bijvoorbeeld duidelijk dat de stad Antalya steeds minder toeristen ziet komen – iets wat volgens de groep Turkse Nederlanders niet klopt.
Zoals bij alles wat ook maar een klein beetje gevoelig ligt, kwamen de bedreigingen. Akyol vertelde aan tafel bij Jinek dat de bedreigingen vooral digitaal waren, op wat herrieschoppertjes in auto’s na – valt mee, zou je denken, maar het is nu dus wel zo dat Akyol niet meer zomaar over zijn markt in Deventer kan lopen. Terwijl er ongetwijfeld nog meer Turkse Nederlanders zijn die dezelfde mening als die van Akyol delen, maar nu mogelijk minder snel hun mond durven open te trekken.
Wanneer iets heilig is, is alles geoorloofd
Het is te makkelijk om nu, ondanks de honderden misdragende demonstraten in Rotterdam enkele maanden terug, te zeggen dat het typische reacties zijn van boze en trotse Turkse Nederlanders. Het is namelijk een probleem dat in elke samenleving speelt: wanneer iets heilig is, is alles geoorloofd. Voetbalsupporters bedreigen serieuze voetbaljournalisten om de haverklap, want het zal maar gebeuren dat iemand iets negatiefs zegt over je liefde en leven, over je hele hebben en houden.
Johan Derksen heeft het aan den lijve ondervonden in zijn tijd als hoofdredacteur van het weekblad Voetbal International. Wanneer hij ’s ochtends zijn mail opende, moest hij eerst door een lijst met doodsbedreigingen scrollen. Toen digitale bedreigingen minder gangbaar waren, werden heftigere maatregelen getroffen: men gooide ruiten in en verstuurde kogelbrieven. Derksen heeft de perfecte zet gedaan door geregeld het voetbal te relativeren in het programma Voetbal Inside, en daarmee ook zijn eigen rol in de invloedssfeer – het relativeren van je eigen rol kan helpen, en Derksen werd in die rol al snel de nieuwe troetelbeer van Nederland.
Wanneer je niet wil wijken van je standpunt kun je wachten op de doodsbedreigingen
Wanneer je echter niet wil wijken van je standpunt, en dat standpunt betreft een gevoelig onderwerp, kun je wachten op de doodsbedreigingen. Dat het dankzij Twitter en andere sociale media makkelijker is om bedreigingen de wereld in te sturen, is niet zozeer veroorzaakt door dezelfde sociale media, en de sociale media zijn het probleem ook niet. Het is juist dankzij Twitter en consorten dat duidelijk wordt wat er speelt in de samenleving: de verering van heiligdommen die te allen tijde en koste wat het kost beschermd dienen te worden. Die heiligdommen kunnen van alles zijn, van voetbalclubs tot landen. Ebru Umar, Özcan Akyol, ze hebben het ondervonden, en ze zijn verre van de enigen.
Het grote probleem is dat er alleen maar verliezers zijn: of je wordt bedreigd, of je slikt je tong in en durft niets meer te zeggen, waardoor serieuze problemen niet aan de kaak worden gesteld. Het gaat om ideologieën waar niet gespot mee dient te worden, laat staan dat je die spot kritisch en journalistiek onderbouwt. Ik vrees dat met de verdere en zichtbare polarisatie van de samenleving – denk aan Zwarte Piet en de Turkije-rel – bedreigingen nog frequenter voor gaan komen, en zelfs als ‘normaal’ worden beschouwd.