De perceptie van kunst: het Monument op de Dam

Beeld: Foto: Michiel Verbeek. De licentie van dit bestand is verleend onder de Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Netherlands.

4 november 2016, 10:04

Auteur: Roxy Jongewaard

Wat is kunst? Wanneer is iets kunst, en waarom? Roxy Jongewaard werpt iedere maand een blik op controversiële en veel bevraagde kunstwerken. Door in te gaan op de achtergrond van deze werken, op hun betekenis of hun maker, probeert zij de werken in een ander licht te zetten. Zo kan de lezer het werk anders bekijken en waarderen. Deze maand: het Nationaal Monument op de Dam.

Iedereen in Nederland heeft de pest aan het Nationaal Monument op de Dam in Amsterdam, en dan al helemaal de Amsterdammers zelf. Maar als je langer kijkt, zal je ontdekken dat er meer te zien valt dan alleen die witte fallus. Een ode aan het lelijkste monument van Nederland.

Ja, het ziet eruit als een piemel, ja, het is altijd vies en ja, het zit altijd onder de duiven, toeristen en ander ongedierte. Maar het Nationaal Monument op de Dam is veel meer dan dat. Deze maand voer ik daarom geen kritische beschouwing, maar een verdediging van een van onze bekendste openbare kunstwerken. Er is immers zoveel te zien. Stap eens, gewapend met deze kennis, in alle vroegte de Dam op en u zal plots een totaal ander monument zien.

Plein als monument

Ten eerste: Wist u dat het monument veel groter is dan de pinakel die zo onheilig in de lucht steekt? Het beslaat eigenlijk het hele plein. Niet alleen de halfronde muur erachter, maar ook de brede traptreden en de even verderop staande leeuwen horen bij het monument. Als laatste wordt er een duidelijke connectie gelegd met het Koninklijk Paleis. Door een licht kleurverschil in het plaveisel is een pad aangegeven van het monument naar het paleis. Dit markeert de weg die de koning ieder jaar aflegt om de doden te herdenken.

Wanneer wij over de Dam lopen, bewegen wij ons dus in en door het monument. Maken wij er als het ware deel van uit, voltooien wij het. Daarmee is dit monument een bijzonder en vroeg voorbeeld van site specific art, kunst die gemaakt is voor een bepaalde plek en met zijn omgeving samenwerkt.

Dan de stijl van de beeldhouwwerken: deze is zeer opvallend. Het monument werd in 1956 onthuld en is gebouwd door architect J.P. Oud, met realistische doch idealiserende beelden van Johannes Raedeker. Beide mannen zijn grootheden van het vooroorlogse Modernisme en de Nieuwe Zakelijkheid. Toen dit monument werd gebouwd, werden deze stijlen echter afgekeurd, omdat de nationaal socialisten hun staatskunst hierin lieten uitvoeren.

Ja, het monument is uit de tijd, wellicht zelfs lelijk. Maar als je weet hoe je moet kijken, zie je opeens zoveel meer…

Na de oorlog werd, als reactie op de verafschuwde nazi’s en hun kunst, vooral gewerkt in abstracte en expressionistische stijlen en werden vroegere werken afgedankt. Er zijn daarom nog maar weinig sculpturen in de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid. Dat juist het Nationaal Monument hier een voorbeeld van is, is een extra saillant detail.

Verzet en wederopbouw

Nationaal monument, Amsterdam. Foto: Emilio Marino, http://emon.centrostamparb.com De licentie van dit bestand is verleend onder de Creative Commons Attribution 3.0 Unported License.
Nationaal monument, Amsterdam. Foto: Emilio Marino.
De licentie van dit bestand is verleend onder de Creative Commons Attribution 3.0 Unported License.

Wat het monument echt ontroerend maakt, is het uitgebreide iconografische programma dat erin verwerkt is. De twee vrijstaande mannen voorop. Zij staan voor het verzet in de oorlog. De linker man, met de baard, de neergelaten armen en de huilende hond aan zijn voeten staat voor het verzet van de intellectuelen. Zij werkten de bezetter met hun gedachten tegen, die zij uitten in kranten en pamfletten. De rechter man, zijn haar kort en zijn armen opgeheven, een bijtende hond aan zijn voeten, staat voor het verzet van de arbeiders. Zij vochten met hun lichaam, sloegen letterlijk van zich af.

De vrouw bovenaan staat voor de vrede en de wederopbouw. Zij kijkt naar de overkant van het plein, recht in de ogen van de stedenmaagd die bovenop het paleis staat en de macht en rijkdom van de Gouden Eeuw representeert. Wij zullen dit te boven komen, lijkt ze te zeggen.

Ja, het monument is uit de tijd, wellicht zelfs lelijk. Maar als je weet hoe je moet kijken, zie je opeens zoveel meer. Besteed er eens wat meer aandacht aan, dat verdient het.

Lees hier de vorige aflevering van Perceptie van Kunst over de Bandenboot in de Wittenburgergracht.

lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.