Om Nederland van de bijnaam ‘De vieze man van Europa’ af te helpen, zetten Amsterdamse studenten zich in voor duurzaam onderwijs. Want ook hier geldt: jong geleerd is oud gedaan.

In Nederland is de nood hoog, want we blijven hopeloos achter op het gebied van duurzame energie in vergelijking met andere Europese landen. Daarnaast werd het thema ‘klimaat’ pas na flink aandringen onderdeel van een van de belangrijkste verkiezingsdebatten vorige maand.

Hoewel duurzaamheid en de klimaatproblematiek steeds meer aan bewustzijn winnen, moeten de maatschappelijke veranderingen nog plaatsvinden. Het kan niet blijven bij actievoerende NGO’s, duurzame ondernemers en moedwillige politici. En waar kan je dan beter beginnen dan bij het onderwijs?

Studenten van de Universiteit van Amsterdam begonnen in 2011 het project Lesmodule de Energiecrisis, als onderdeel van een honoursvak. Doorontwikkeld door de studenten, is de Lesmodule inmiddels uitgegroeid tot een semiprofessionele projectgroep van zo’n 20 (oud-)studenten. Het doel is scholieren voorlichten over duurzaamheid en de energietransitie, want ‘scholieren zijn de kiezende en consumerende burgers van morgen’, is het motto van de studenten. In vijf jaar hebben ze al 20 scholen bezocht, waar ze regelmatig terugkomen.

Trias Energetica

In een lokaal op de betafaculteit van de UvA zitten tijdens zo’n Lesmodule-dag scholieren uit 5 vwo in groepjes braaf te werken aan opdrachten van de Energiegame. Deze game maakt gebruik van de zogenaamde ‘Trias Energetica’, de drie stappen van het verduurzamen. Namelijk: energie besparen, energie duurzaam opwekken en zo nodig de resterende energievraag zo duurzaam mogelijk opwekken met fossiele brandstoffen.

Eerder op de ochtend hebben de scholieren theorieles gehad over onder andere het opwekken van energie en klimaatproblematiek, nu leren ze hoeveel energie een gemiddeld Nederlands huishouden verbruikt en hoe dit verbruik dit duurzamer kan. En later op de dag gaan ze buiten aan de slag met zonnepanelen en metingen uitvoeren.

Lesmodule de Energiecrisis wordt gefaciliteerd door Its Academy, een organisatie die bèta-gerichte studies en werk onder scholieren promoot en nauw samenwerkt met de VU, UvA, HvA en InHolland. De Lesmodule bereikt scholen in de regio Noord-Holland en richt zich voornamelijk op bovenbouwleerlingen van het havo en vwo. “Voor het vmbo nodigen we ook de hbo-instellingen uit om programma’s te maken,” zegt Siesja Kamphuis, projectleider wetenschapseducatie bij de UvA en Its Academy. “Want die hebben zeker ook zoiets nodig. Maar daarin ligt niet de rol van universiteiten, eerder voor een hbo of ROC.”

De eerste stap naar duurzaam onderwijs werd gezet in 2011

De studenten die deze projectdagen geven, zetten samen met oud-Lesmodulecollega’s de lessen in elkaar, vertelt Lotus Arian (20), een van de studenten die de dag begeleidt: “We halen veel uit wetenschappelijke bronnen en we gebruiken bijvoorbeeld stukken uit de documentaire ‘Before the Flood’ als we zeker weten dat het klopt. Veel van ons studeren Future Planet Studies, een studie waar onderwerpen als duurzaamheid en klimaat veel aan bod komen. Die informatie combineren we ook met de actualiteit, want de lesstof moet wel up-to-date blijven.”

Jongerencoalitie

De eerste stap naar duurzaam onderwijs werd gezet in 2011. Toenmalig staatssecretaris Joop Atsma van Infrastructuur en Milieu deed een oproep aan jongeren om mee te denken over duurzame ontwikkeling en klimaatbeleid. “Dit was echt een mooi moment om namens jongeren antwoord te geven op deze uitdagende oproep,” zegt Thijs Struijk, oprichter van de Groene Generatie.

Struijk houdt zich al sinds 2005 via verschillende ondernemingen bezig met duurzaamheid en consumenten, maar kwam erachter dat de consument overtuigen om duurzame keuzes te maken een veel te grote opdracht is. Het leek hem effectiever om mensen hier al jong over te onderwijzen, zodat ze later zelf kritische keuzes kunnen maken.

Even werkte Struijk voor stichting Duurzaam Hoger Onderwijs, maar deze moest worden opgedoekt omdat subsidies niet meer werden verstrekt. Dus richtte hij de Groene Generatie op, waarmee hij draagvlak wilde creëren voor duurzaam onderwijs, onder zowel jongeren als werkgevers, als antwoord op de oproep van staatssecretaris Atsma.

In samenwerking met jongerenvertegenwoordigers van de Verenigde Naties werd de campagne en lobby gestart: eind 2011 hadden zich ruim 30 jongerenorganisaties verzameld in de Duurzaam Onderwijs Coalitie (DOC). Het doel: sla een brug tussen duurzaamheid en onderwijs.

Een grote mijlpaal voor de coalitie in 2014 was het Verdrag Duurzaamheid in het Onderwijs, getekend door de jongerenorganisaties, bedrijven, maatschappelijke instellingen en Kamerleden, om ‘duurzame ontwikkeling op integrale wijze in het Nederlandse onderwijs te stimuleren’. Een unieke situatie, aldus Struijk: “Dit is de eerste keer dat een Kamermeerderheid überhaupt een verdrag heeft gesloten met jongeren.”

Vakoverstijgend

Om ook zoveel mogelijk jongeren te betrekken bij het probleem dat klimaatverandering heet, probeert de Lesmodule de inhoud voor zowel alfa- als bèta-studenten aantrekkelijk te maken. “De kracht van de Lesmodule is dat het vakoverstijgend is,” zegt Leonie Bouma (21), die samen met Lotus de projectdag van de Lesmodule op de UvA begeleidt. “Je krijgt daardoor een bredere kijk op het probleem.”

Klimaatonderwijs moet voor scholieren van alle profielen interessant zijn

Louis Leestemaker (21) vult aan dat het belangrijk is leerlingen mee te geven dat vooral duurzaamheid ook vakoverstijgend is: “Onze filosofie is dat we het geen bèta-ding willen maken: duurzaamheid is iets wat alle profielen aangaat, of je later nou advocaat wil worden of iets heel anders. Daarom moet het voor scholieren van alle profielen interessant zijn: naast de technische kant belichten we ook wat de overheid en wat je thuis zelf kan doen.”

Naast Lesmodule de Energiecrisis zijn er nog veel meer organisaties die  duurzaam onderwijs aanbieden. Zo bieden organisaties als Greenpeace, Scholen voor Duurzaamheid en Energie Educatie lespakketten en voorlichting aan over duurzaamheid en klimaat voor zowel basis als voortgezet onderwijs. Ook wordt een hoop op lokaal niveau aangeboden, zoals hier in Amsterdam of in Rotterdam, en zijn er in Nederland ruim 100 scholen die meedoen aan Eco-schools, een ‘internationaal keurmerk voor duurzame scholen’.

Keus genoeg dus, maar wordt duurzaamheid- en klimaateducatie niet pas écht serieus genomen bij een landelijk beleid, geïntegreerd in het onderwijssysteem? Tot nog toe is dit optioneel en gebeurt het nog te vaak in de vorm van ad hoc projectdagen of –weken en met het oog op één schoolvak of profiel.

Duurzaam onderwijs omarmen

Struijk vraagt zich af of de coalitie zich al moet richten op het structureel veranderen van de onderwijscurricula: “Uiteindelijk zal het wel helpen, maar je zal eerst een kritisch punt moeten bereiken, waardoor er een groen draagvlak is, om dat moeten ook te omarmen en zover zijn we gewoon nog niet.”

“De inhoud is er al. Het gaat dus om het operationaliseren van die inhoud; zorgen dat mensen ermee aan de slag gaan. Je moet zorgen dat daar waar er energie voor is, er facilitering is: op het moment dat een docent iets wil, moet er iemand zijn die hem of haar daarbij gaat helpen.’’

Kortom, het bewustzijn en enthousiasme voor duurzaam onderwijs zal voorlopig moeten komen van jongereninitiatieven zoals de Lesmodule en de Groene Generatie. De strijd die wordt gevoerd lijkt namelijk een langzame te zijn, zegt Struijk: “Bussemaker heeft toegezegd met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap om de tafel te gaan en te kijken hoe ze antwoord kunnen geven op dat jongerenplan. De verkiezingen zijn geweest en ze hebben gewoon niet geleverd. Maar we gaan door tot er actie is!”