De Historische Sensatie: misericordes in de Oude Kerk

24 juni 2016, 09:00

Auteur: Laura Lubbers

De Historische Sensatie: misericordes in de Oude Kerk

24 juni 2016, 09:00

Auteur: Laura Lubbers

Dit bericht is oorspronkelijk gepubliceerd bij Maximum Amsterdam

okerk_4

‘Zestiende-eeuwse humor in de kerk’

De geschiedenis van Amsterdam is overal om ons heen te zien. Als je goed oplet kan je op allerlei plekken een ‘historische sensatie’ ervaren, zoals Johan Huizinga het uitdrukte. Vandaag: misericordes in de Oude Kerk.


TEKST DOOR LAURA LUBBERS

Onder de koorbanken van de Amsterdamse Oude Kerk zijn allerlei kleine houtsnijwerken te zien. Deze vreemde taferelen geven ons een kijkje in de humor van de zestiende eeuw.

Een van de moeilijkste taken van de historicus is het achterhalen van een tijdsgeest. In welke patronen dacht men? Welke normen en waarden waren van kracht? Wat was ‘normaal’ in het verleden? Grip krijgen op de tijdsgeest is essentieel om de geschiedenis te begrijpen. Een van de beste middelen hiervoor is humor. De dingen waar mensen om lachen zijn zo veranderlijk als het weer: enkele decennia na dato is een grap vaak onbegrijpelijk. Daarom is humor zo typerend voor een tijdsgeest.

0584070c9945c369626b77a0d30d4dd2

Historici zijn zodoende vaak op zoek naar humor uit het verleden. Grappen zijn natuurlijk vooral overgeleverd in geschreven bronnen, maar ook in fysieke objecten zitten vaak nog humor van vroeger. In het oudste gebouw van Amsterdam, de Oude Kerk, zijn deze geintjes op een opvallende plek te vinden.

‘Mensen poepten geld, liepen tegen muren aan,
vochten, dronken en hadden seks.’

In het koor van de Oude Kerk staan kerkbanken uit het begin van de zestiende eeuw, toen de Oude Kerk (en de rest van Amsterdam) nog katholiek waren. In die banken zongen en baden monniken bijna de hele dag door, staand bij ieder gebed. Voor oude en vermoeide monniken was er een bankje waar ze met hun achterwerk tegenaan konden leunen. Die bankjes werden ‘misericordes’ genoemd. Dit woord stamt af van het Latijnse misericordia, wat barmhartigheid betekent. In het houtsnijwerk van deze bankjes, onder de billen van de monniken, speelden zich vreemde scènes af. Mensen poepten geld, liepen tegen muren aan, vochten, dronken en hadden seks: de meest vulgaire voorstellingen kwamen voorbij op de misericordes.

‘Onder de billen van de monniken moesten dingen te zien zijn die werden afgekeurd, maar met een knipoog.’

In_the_Oude_Kerk,_AmsterdamHet lijkt vreemd dat in het heiligste deel van de kerk zulke aardse en zondige afbeeldingen te zien zijn. De reden is echter simpel: de plek waar de houtsnijwerken zich bevinden was niet geschikt voor waardige of heilige voorstellingen. Onder de billen van de monniken moesten juist dingen te zien zijn die werden afgekeurd,maar wel met een knipoog. De houtsnijwerkjes zijn dus niet alleen om te lachen, maar zijn ook voorbeelden van hoe men niet moet leven: een veel voorkomend onderwerp in de katholieke iconografie.

Misericordes met dit soort afbeeldingen komen al vanaf de dertiende eeuw voor in kerken in heel West-Europa. Na de Reformatie zijn veel verwijderd. Hoewel de Oude kerk in 1578, net als alle kerken in Amsterdam, gereformeerd is geworden, zijn de misericordes blijven zitten.

Nog steeds zijn de misericordes te zien onder de koorbankjes van de Oude Kerk. Je kunt gewoon naar binnen lopen en oog in oog staan met die lollige beeldhouwer uit 1500. En als je in de lach schiet, ben je opeens wel heel dichtbij de zestiende-eeuwse Amsterdammer.

01239c1a0e5d7adfa17c309618736185


Bronnen: oudekerk.nlDe oude kerk te Amsterdam (Herman Janse, 2004).

lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Zoeken

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.